Het grote voordeel wanneer je mensen interviewt die werken, wonen en leven tussen de boeken? Ze vertellen heerlijke verhalen en moeten zelden naar woorden zoeken. Het grote nadeel: er zijn te weinig bladzijden om al die zalige inzichten en anekdotes de plaats te geven die ze verdienen. Bij deze dus een summiere samenvatting van een warm gesprek met twee literaire geesten en tevens vertederend enthousiaste grootouders: Sigrid Bousset (55) en Stefan Hertmans (73). Of Oma Sigi en Vava.
Porto en pateekes
Welke herinneringen hebben jullie aan je eigen grootouders?
Sigrid Bousset: ‘Vooral mijn twee grootmoeders hebben een rol gespeeld in mijn leven, en het contrast tussen beiden kon niet groter zijn. De ene een eenvoudige, katholieke en eerder strenge vrouw, die werkte als naaister en hier in de buurt van Dworp woonde. Ze was jong weduwe geworden, had weinig geld en onderhield een grote groentetuin. Mijn grootmoeder leefde echt samen met de natuur en verwerkte nauwgezet alle oogsten uit haar tuin: kriekentaart, rabarbertaart, betten in witte saus, preisoep… Plichtsbewust als ze was, stak ze mijn moeder met haar drie kinderen in alle stilte regelmatig een handje toe. Ze kookte ook vaak voor ons, maar haar maaltijden konden mij niet bekoren. Het was allemaal puur natuur – nu zouden we dat biologisch en ecologisch verantwoord noemen – maar als kind heb je het liever met wat meer smaak.
Mijn andere grootmoeder woonde op een appartement aan de basiliek van Koekelberg en maakte deel uit van de nieuwe bourgeoisie. (glimlacht) Ik zie haar nog zitten in haar zeteltje bij het raam, met haar sigaret en haar glas porto. Wanneer wij langskwamen, stond er een plateau klaar met “pateekes” van bij Pâtisserie Sirre, een zaak die ook aan het koningshuis levert. Zij nam ons vaak mee op restaurant en in de zomer trok ze met ons naar Oostende en mocht ik zeetong eten – iets wat mijn ouders te duur vonden.
Bij haar kwam ik in een andere wereld terecht, een contrast met hoe het er thuis en bij mijn grootmoeder in Dworp aan toeging. Op dat appartement aan de basiliek heb ik voor het eerst alcohol gedronken en een sigaret gerookt. Op mijn twaalfde! “Allez kom Sigridje, doe je ne keer mee?”
Toen ik Stefan aan haar ging voorstellen, vond ze hem wel “ne chiquen tiep”, maar ze had serieuze bedenkingen bij ons leeftijdsverschil. Het is mij altijd bijgebleven dat dit volgens haar moeilijk te overbruggen viel. Haar mening had meer impact op mij dan de bezorgdheden van mijn ouders.’
Jeugdvriend
Stefan Hertmans: ‘Ik ben opgegroeid met drie generaties onder één dak; de ouders van mijn moeder woonden bij ons in. Mijn grootmoeder is overleden toen ik twaalf was, maar pépé, mijn grootvader van moederskant, heb ik gekend tot mijn dertig jaar. Hij is degene over wie ik ‘Oorlog en terpentijn’ heb geschreven. Een paar maanden voor zijn dood gaf hij mij de twee bewuste cahiers waarop het boek gebaseerd is: “Aan wie zou ik het anders moeten geven?” Hij wist dat ik wou schrijven, maar is gestorven voor ik begon te publiceren.
Wat ik in dat boek minder beschrijf, is hoe mijn grootvader in mijn kinderjaren echt een jeugdvriend was, een volwassen man die met mij mee droomde en speelde. Toen mijn moeder voor mij een heus pak genaaid had à la ridder Ivanhoe, maakte mijn grootvader een heel fijn houten zwaard, helemaal zoals het moest zijn. Een zwaard waarmee ik dan genadeloos op de kippen joeg. (lacht)
‘Mijn grootvader was mijn jeugdvriend, een volwassen man die met mij mee droomde en speelde.’ – Stefan Hertmans
Pépé schilderde veel en hij heeft mij op jonge leeftijd geïntroduceerd in de schilderkunst. Als jongetje van een jaar of tien stond ik in het veld of in het park naast hem te schilderen, met mijn eigen schildersezeltje en mijn eigen pallet met olieverf. Daarnaast heeft hij mij ook de wereld van de klassieke muziek leren kennen. ’s Zondags luisterde hij naar een operaprogramma op de radio en moesten wij in het salon doodstil op het tapijt zitten en meeluisteren. Op mijn elfde nam hij me mee naar ‘Aïdaʼ van Verdi. Op het einde van de opera zag ik bij al die stuurse volwassenen de tranen over hun wangen lopen. Ik wist niet wat ik meemaakte, maar voor mij was dit moment een bijna sacrale inwijding in de kunst, ik zag toen de menselijke impact ervan.
Ik zie pépé nog zitten naast mijn ándere grootvader, groteva, de vader van mijn vader. Twee streng uitziende figuren, beiden niet veel van zeg. Ze gebruikten weinig woorden maar schoten goed met elkaar op, ook al waren ze totaal verschillend. De ene vol cultuur, heel elegant en stads, de andere een man van de buiten, de legendarische parkwachter in Boom. Alle prachtige bomen die daar nu staan, zijn na de oorlog door mijn grootvader Hertmans geplant. In onze familie werd hij “een man van eik” genoemd, en volgens de legende rinkelden de glazen in de kast wanneer hij aan het woord was. Hij was een patriarch met een zware basstem die mij leerde om vol te houden, om taai te zijn. En ja, ik heb altijd graag in de tuin gewerkt en ik ging later bomen planten zoals hij.
Dus kijk, dat zijn de twee kanten die in mij zitten, twee verschillende contexten die ik via mijn grootvaders meekreeg. In die zin lijkt mijn verhaal wel een beetje op dat van Sigrid.’
A Room of One’s Own
Sigrid en Stefan zijn intussen de trotse grootouders van twee kleindochters. Die ‘trotse’ klinkt misschien cliché, maar het woord staat er wel terecht. Want ze zijn het echt. Als ze het hebben over Emma (20) en Gloria (2) gaan hun ogen glinsteren en verzachten hun stemmen. Vertedering troef.
Stefan Hertmans: ‘Mijn kind krijgt een kind, dat is iets ongelooflijks. Toen Hanna, mijn dochter uit mijn eerste huwelijk, zwanger was en met een dikke buik rondliep… Ik vond dat zó ontroerend. Hanna beviel van Emma toen Sigrid en ik net een auto-ongeluk hadden gehad in het Zuiden. Mijn hand was gebroken en ik zat met een lichte whiplash, maar ik moest en zou zo snel mogelijk de trein op om hen te zien. Ik herinner me hoe ik met een gebroken hand dat kleine wichtje in mijn armen nam en haar kwetsbaarheid zelf ook voelde.
Zelfs al woonden ze niet bij ons in de buurt, we hadden wel al snel de traditie dat ze regelmatig naar hier kwamen en dat ik dan met Emma ging wandelen in het groen. Voor Emma ben ik nog altijd iemand van de natuur met wie ze lange wandelingen kan maken en intussen kan filosoferen – dat filosoferen kon ze als meisje van zes al! Ze is nu twintig en een ongelooflijk verstandige jonge vrouw. Onze band wordt niet uitgedrukt in frequentie, maar in intensiteit.’
Sigrid Bousset: ‘Toen Emma geboren werd, was ik vijfendertig en nog volop aan het moederen. Onze zoon Pauwel was toen zeven jaar. Ik was bezig mijn carrière uit te zetten, woekerend met de balans tussen werk en gezin, en had weinig vrije tijd. Ik zag Emma niet zo vaak — zij in Gent, wij in Dworp — en qua leeftijd kon ik haar moeder zijn. Ze groeide uit tot een ingetogen, fijnbesnaard meisje. Wat ons sinds enige tijd bindt, wat écht van ons is, is vrouwenliteratuur. (glimlacht) Emma leest veel en aandachtig, en toen ik vorig jaar eens een avond alleen was met haar, hebben we lang zitten praten en kon ze mij zelfs nuttig advies geven voor het boek waaraan ik werk. Met kerst kreeg ik van haar een boek van Virginia Woolf cadeau: ‘A Room of One’s Own’. Zo fijn dat we elkaar op die manier ontdekt hebben!’
Stefan Hertmans: ‘Ik herinner mij nog het moment waarop ik mij voor het eerst echt grootvader heb gevoeld. In het begin voelde ik mij nog steeds de vader van Hanna. Hanna die een kind had. Ik hield heel veel van dat kind, maar het gevoel haar grootvader te zijn kwam pas toen Emma mij effectief zo ging noemen. Toen ze een jaar of twee was en groteva tegen mij zei, maakte ze van mij een grootvader.’
LEES OOK > Grootouder worden: het verandert je leven
Vava
Gloria, jullie tweede kleindochter, werd achttien jaar na Emma geboren. Hoe beleven jullie het grootouderschap vandaag?
Sigrid Bousset: ‘Met Gloria beleef ik het helemaal anders. Ik ben in een andere levensfase, werk freelance, beheers mijn eigen tijd. Toen we van Pauwel en zijn geliefde Carmien een envelopje kregen met daarin de eerste echo… Dat was een van de allermooiste berichten uit mijn leven. Ineens hoefde er niks meer, want er kwam een kleinkind. Al mijn onzekerheden en identiteitsvragen vielen weg. Dat kleinkind gaf mij een ongelooflijke stabiliteit, een rust die sindsdien niet meer verdwenen is. Alsof alle stormen achter mij lagen. Tegelijk gaf het mij vitale kracht. Het was en is iets heel existentieels.’
Stefan Hertmans: ‘Ook bij Gloria voelde ik me echt haar grootvader zodra ze mij kon aanspreken. Vava, zo noemt zij mij. Ze moet me maar zien op WhatsApp of ze roept: “Vavaaa!”’ (glimlacht)
Sigrid Bousset: ‘Mij noemt ze Oma Sigi. Ik ben vijfenvijftig, zij is twee, dus met een beetje geluk kan ik haar volgen tot haar dertigste. Ik heb er al een gewoonte van gemaakt om samen te winkelen en dan naar de Pain Quotidien te gaan. Zulke meisjesdingen wil ik heel graag met haar blijven doen.’
Kikker en Pukkie
Over naar de boeken, iets wat voor jullie geen probleem kan zijn. Welk boek zouden jullie aanraden aan grootouders om voor te lezen aan hun kleinkinderen?
Stefan Hertmans: ‘Ik heb jarenlang aan mijn dochter verhalen verteld die ik uit mijn duim zoog. De held van die verhalen was Pukkie Pummel, een klein jongetje dat stomme stoten uithaalde. Maar op het einde kwam alles natuurlijk goed – anders kon ze niet slapen. Later herleefde Pukkie Pummel toen Pauwel een peuter was. Als ik vandaag aan Gloria een boek zou willen geven, zou het die onuitgegeven bundel zijn met de verhalen over Pukkie.’
Sigrid Bousset: ‘Voor Pauwel las ik ’s avonds voor, en twee boekjes raakte hij nooit beu: ‘Een broek voor Let’ en ‘Over een kleine mol die wil weten wie er op zijn kop gepoept heeft’. Daarnaast kozen we ook vaak voor klassiekers zoals ‘nijntje’ en ‘Kikker’ van Max Velthuijs. Heldere figuurtjes met duidelijke lijnen. Die boekjes werken nog altijd, dat merk ik nu bij Gloria.’
Niets wat ogen heeft
Hoe kijken jullie naar de toekomst van jullie kleinkinderen?
Stefan Hertmans: ‘Mijn grootste zorg is sowieso het klimaat, daarom ben ik ook ambassadeur van Grootouders voor het Klimaat. Er ontwikkelt zich een heuse catastrofe, maar nog te weinig mensen zien dat in, laat staan dat ze bereid zijn om er iets aan te doen.’
Sigrid Bousset: ‘Wat ik betreur, is dat twintigers van vandaag in de klimaatcrisis een argument zien om niet voor kinderen te kiezen. Kinderen zijn broodnodig, mijn hoop is dat zij wijzer zullen zijn dan wij, anders zullen omgaan met de planeet, met al wat leeft.’
‘Ineens hoefde er niks meer, want er kwam een kleinkind.’ – Sigrid Bousset
Stefan Hertmans: ‘We kunnen nu al ontzettend veel leren van de jongere generaties. Toen Emma dertien was en ik haar een stukje vlees wou laten eten, zei ze: “Ik eet niets wat ogen heeft om naar mij te kijken.” Een ongelooflijke zin met zoveel morele waardigheid. Het is mooi om te zien dat onze kleinkinderen opgroeien met ethische waarden, dat het goede burgers worden én dat het lieve mensen zijn. De manier waarop onze zoon een vader is voor Gloria, zo zorgend, zacht en wijs… Dat ontroert ons heel vaak. Het is ook zeer vervullend om de waarden te zien terugkomen waarmee we hem hebben opgevoed.’
Sigrid Bousset: ‘Als ouder blijf je je altijd afvragen of je het goed hebt aangepakt bij de opvoeding van je kroost. Maar als we vandaag zien hoe onze kinderen en kleinkinderen in het leven staan, worden we toch ergens gerustgesteld.’
Stefan: ‘Klopt. Wanneer we allemaal samenzitten, krijg ik een fijn warm gevoel en kan ik alleen maar denken: kijk eens jongens, this is my crew.’
LEES OOK > ‘Grootouders voor het klimaat’ strijden voor groene toekomst kleinkinderen
Meer lezen
Op 1 oktober verschijnt ‘Dius’, de nieuwe roman van Stefan Hertmans bij uitgeverij De Bezige Bij. Een roman over vriendschap, liefde en kwetsbaarheid.
Foto’s: Kristof Ghyselinck
Dit artikel verscheen eerst in het Magazine voor GROOTouders (nr. 22, 2024). Ook ontvangen? Schrijf je dan in voor het magazine en de bijbehorende nieuwsbrief. Volg de Gezinsbond ook op Facebook, Twitter en Instagram om op de hoogte te blijven van nieuwtjes en activiteiten. Lid worden van de Gezinsbond kan hier.
Gepubliceerd op: 20/09/2024