Vijftig miljoen mensen worden vandaag geconfronteerd met dementie. Maar in hun schaduw zijn er nog veel meer slachtoffers, weet alzheimeronderzoeker Kasper Bormans. Hij wil voor de entourage van de patiënt opnieuw verbinding mogelijk maken met hun naaste. ‘Als we dementie meer zien als communicatieverlies dan als een geheugenprobleem, is dat mogelijk.’ Hoe kunnen we met dierbare met dementie communiceren? Onder andere met behulp van geheugenpaleizen.
‘Ik wil eigenlijk het hele verhaal omdraaien’, zegt Kasper Bormans als we elkaar digitaal ontmoeten. Van de vragen die hij had doorgekregen als voorbereiding op ons gesprek, kiest hij de laatste om mee te starten.
‘Dat is ook de manier waarop ik dementie benader: het is tijd om de zandloper om te draaien. We blijven al te vaak hangen in wat verloren gegaan is, maar we zijn blind voor wat wel nog mogelijk is.’
LEES OOK > 4 tips om bij dementie verbinding te vinden
Medemens als medicijn
‘Ik heb geen medische achtergrond, dus ik bekijk dementie niet door een microscoop. Ik ga niet op zoek naar verbindingen tussen hersencellen, maar tussen mensen’, zegt Kasper. Voor zijn doctoraat aan de KU Leuven focuste hij op communicatiestrategieën om met alzheimerpatiënten in dialoog te gaan.
‘De meest optimistische voorspellingen gaan uit van een geneesmiddel over tien jaar. In de tussentijd wil ik waardevolle connecties creëren tussen de persoon met dementie en zijn entourage.
Als we de focus wegnemen van het geheugenverlies en trainingen om dat tegen te gaan en inzetten op dialoog, kunnen we bij dementie communiceren én betekenis creëren. De medemens is het beste medicijn.’
Omgekeerde driehoek
Dementie wordt vaak opgehangen aan drie pijlers: verlies van het verleden, focus op de aandoening en de ziekte als doodlopende straat. Die keert Kasper om. ‘Mensen met dementie krijgen vaak vragen over het verleden voorgeschoteld, omdat die gebeurtenissen onze eigen ankerpunten zijn. De teleurstelling is groot als we merken dat de ander geen antwoord op je vragen kent.
‘We moeten ons afvragen wat het belangrijkst is: dat de persoon met dementie je naam herinnert, of het gevoel dat hij met jou een relatie heeft?’
Maar waarom blijven hangen in het verleden als er ook een toekomst is? Waarom zouden mensen met dementie geen dromen meer mogen hebben? Heb je enkel oog voor het verleden en de aandoening, dan bevind je je snel in een doodlopende straat. Terwijl we dementie als een toegangspoort naar meerdere wegen van toegenomen verbinding kunnen zien.’
Melk tegen de deur
Een van die wegen zijn geheugenpaleizen. Die zet Kasper in als een soort trip down memory lane, een manier om van herkenning naar herinnering te evolueren.
‘Via die klassieke geheugentechniek worden feiten of kennis gekoppeld aan objecten die je op een bepaalde, bekende of gememoriseerde, route tegenkomt.
Neem een boodschappenlijstje: dat kun je memoriseren door elke boodschap te linken aan een plek op de route van je voordeur naar je tuin. Visualiseer dat je een pak melk, het eerste item op je lijstje, tegen je voordeur gooit en veranker dat idee in je geheugen. Doe je dat voor alle items, dan is je boodschappenlijstje in je geheugen opgeslagen.’
LEES OOK > Aandacht voor dementie: van prentenboek tot memory app
Van herkenning naar herinnering
Dat uitgangspunt past Kasper toe bij personen met dementie. ‘We omringen patiënten met foto’s die we aan bepaalde objecten koppelen. Die objecten en foto’s plaatsen we in een ruimte die de patiënt kent. Het liefst gaat het om de thuissituatie.
Om opnieuw het boodschappenlijstje als illustratie te gebruiken: ben je het eerste element op je lijstje vergeten in de winkel, keer dan in je verbeelding terug naar het beginpunt van je route. Je zal de melk opnieuw zien splashen tegen je voordeur. Hetzelfde geldt bij dementie. Via objecten op een route is het mogelijk om herkenning rond belangrijke personen te creëren en om bepaalde emoties weer boven te halen.
Vanuit herkenning – de objecten die zich altijd op dezelfde plaats bevinden – willen we naar herinnering – de positieve emoties – evolueren. Het hoofddoel is dus niet om namen en kennis te memoriseren, wel om gevoelens rond de relatie met de andere op te roepen.’
Focus verleggen
‘De methode van geheugenpaleizen bestaat al 2500 jaar’, gaat Kasper verder. ‘Voor het eerst maken wij er een gezamenlijke activiteit van, doordat mensen met dementie de geheugenwandeling afleggen in het gezelschap van “een meewandelaar”. Op die manier maak je van de verborgen slachtoffers van dementie verborgen hulpbronnen.’
‘Ik ga niet op zoek naar verbindingen tussen hersencellen, maar tussen mensen’
Geheugenpaleizen gaan dus een stap verder dan de klassieke vorm van geheugentraining. ‘We moeten ons afvragen wat het belangrijkst is: dat de persoon met dementie je naam herinnert, of het gevoel dat hij met jou een relatie heeft?
Door op het tweede te focussen is verbinding maken mogelijk. Op twee manieren zelfs: door samen met een geheugenpaleis aan de slag te gaan, maak je opnieuw connectie. Op het moment dat een geheugenpaleis zijn werk doet en herkenning optreedt, heb je dubbel gewonnen.’ Zo blijf je ook bij dementie communiceren en verbinding vinden.
Geheugenpaleizen?
Via Kasper Bormans’ app MemoryHome maak je geheugenpaleizen van bestaande ruimtes. In de virtuele ruimte worden zichtbare objecten in het huis van de persoon met dementie geselecteerd, zoals een tafel, fornuis, schilderij of bed. Die objecten worden gekoppeld aan positieve herinneringen van dierbare personen.
Mensen met dementie kunnen vervolgens zelfstandig of samen met hun omgeving – van hulpverlener tot mantelzorger of kleinkind – dagelijks virtueel de route afleggen. De app kost €4,99 (éénmalige aankoop) en je kunt hem eerst gratis uitproberen.
Meer info
Kasper Bormans is alzheimeronderzoeker. Zijn boek Tijd maken voor mensen met dementie. 52 manieren om te blijven communiceren verscheen vorig jaar bij Lannoo.
Meer weten over dementie, en hoe je ermee omgaat? Een portaal met interessante websites is Dementie Vlaanderen. Bij de Koning Boudewijnstichting vind je de brochure ‘Dementie, hoe ermee omgaan?’ De publicatie gaat op een toegankelijke manier in op praktische aspecten die verband houden met dementie.
Foto: Luc Daelemans
Dit artikel verscheen in juni 2021 in De Bond, het ledenblad van de Gezinsbond. De Bond kan ook bij jou (gratis!) in de bus vallen. Het enige wat je hoeft te doen, is lid worden. Nieuwtjes en activiteiten van de Gezinsbond meevolgen kan ook via Facebook, Twitter en Instagram.
Gepubliceerd op: 03/06/2021, laatste update op: 16/02/2023Tags: verbindend communiceren