Van hoofdhaar tot teennagel: geen enkel deel van ons lichaam ontsnapt aan ouder worden. ‘Ouder worden is leren omgaan met functieverlies’, zegt geriater Johan Flamaing (55). Alleen de ‘onsterfelijke’ kwal ontsnapt eraan. De gouden raad van deze geriater: ‘Zoek nieuwe doelen en zin in je leven.’
Prof. dr. Johan Flamaing is diensthoofd geriatrie in UZ Leuven en hoofddocent geriatrie en gerontologie aan KU Leuven. Hij houdt van reizen, heeft twee dochters en kijkt stiekem al een beetje uit naar de komst van een kleinkind.
Wat is ouder worden eigenlijk?
Johan Flamaing: ‘Het is een natuurlijk proces dat iedereen overkomt, of je nu een mens of een boom bent. De uitzondering? Zoutwaterpoliepen misschien, die kunnen zichzelf klonen en zo een jongere versie van zichzelf produceren. En er is één bepaalde kwalsoort, de zogenaamd “onsterfelijke” kwal, die erin slaagt naar een jonger stadium van zichzelf terug te keren.
Ons lichaam, en elk orgaan daarin, heeft een capaciteit van functioneren die langzaam begint af te nemen vanaf je dertigste. Denk maar aan topsporters: na hun dertigste functioneert hun lichaam zeker nog goed, maar is het veel moeilijker om topprestaties neer te zetten, de piek is voorbij.
Veroudering is een geleidelijk proces dat zo langzaam gaat dat je het meestal nauwelijks opmerkt: je hart en longen hebben stilaan wat minder capaciteit, je ogen en oren worden minder scherp … Maar hoe ouder je wordt, hoe meer capaciteitsverlies er in je lichaam kan optreden, van gewrichten tot organen. En hoe vatbaarder je kan worden voor chronische aandoeningen, van artrose tot chronisch hartfalen of longlijden.
Vanaf je zeventigste moet je gemiddeld rekenen dat de helft van de jaren die je nog te wachten staan goed van kwaliteit zullen zijn, en dat je in de andere helft met aandoeningen of ziekte geconfronteerd kan worden. Om het met een Bijbelse beeldspraak te zeggen: er kunnen je zeven vette en zeven magere jaren wachten.’
LEES OOK > Ouderen die minder medicatie nemen? Het kan
De grootmoedertheorie
Vrouwen worden gemiddeld 83, mannen 80. Waarom leven vrouwen langer en blijven zij langer gezond?
‘Eigenlijk weten we niet precies waarom vrouwen langer leven, al spelen genetische verschillen zeker een rol. Er is de grootmoedertheorie, die zegt dat vrouwen langer leven omdat ze dan hun kleinkinderen mee kunnen helpen verzorgen en opvoeden. Terwijl mannen, die een grotere spierkracht hebben – wat in prehistorische tijden van pas kwam bij de jacht – daarvoor inboeten in aantal levensjaren.
Het goede nieuws is dat mannen vrouwen aan het bijbenen zijn, de kloof wordt kleiner. En dat de levensverwachting van wie vandaag geboren wordt nog steeds stijgt. Ik geloof ook dat het mogelijk zal zijn om langer gezond oud te blijven. Want dat vrouwen langer blijven leven, wil momenteel niet zeggen dat ze meer gezonde jaren hebben.
‘Een bril is meestal oké, maar rondlopen met een hoorapparaat, stok of rollator ligt moeilijker’
Er zijn gemeenschappen waar men er wél in slaagt het aantal “magere” jaren terug te dringen aan het einde van het leven, zoals: op het eiland Okinawa in Japan of op Sardinië. Het samenspel ontrafelen van genen, levensstijl, voeding, spiritueel en sociaal leven dat zorgt voor deze winst in levenskwaliteit, is uiterst interessant.
Los daarvan: je moet niet in Okinawa of Sardinië wonen om van veel gezonde jaren te genieten. Worden mensen in je familie bijzonder oud, dan heb jij misschien ook deze goede genen. Je levensstijl, en gewoon het geluk hebben dat je niet getroffen wordt door een ongeluk of ziekte, kunnen maken dat je ook heel gezond heel oud kan worden.’
Wat maakt dat iemand zich oud begint te voelen?
‘Dat is voor een stuk sociaal bepaald door de pensioenleeftijd: vijfenzestig of zevenenzestig jaar is te oud om te werken, aldus onze maatschappij.
Het is mooi om te zien dat mensen een revival beleven de eerste vijf jaren na hun pensioen. Het welbevinden is groter en er zijn minder gezondheidsklachten. Eindelijk je zin kunnen doen, meer tijd voor beweging en ontspanning, hobby’s terug opnemen, gaan reizen … dat helpt mensen zich beter – en dus minder oud – te voelen. Vaak komen er rond de pensioenleeftijd ook kleinkinderen die nieuwe doelen en zin in het leven geven.
Natuurlijk zijn er ook mensen die na hun pensioen in een zwart gat vallen of die helemaal geen zin hebben om te stoppen met werken. Of gepensioneerden die fysiek helemaal op zijn … Vaak is het niet één ziektebeeld, maar een combinatie van chronische aandoeningen die het dagelijks functioneren in die mate beperken dat men zich oud of versleten voelt.’
LEES OOK > Met pensioen? Denk aan een goede voorbereiding!
Geen stok of hoorapparaat
Van artrose tot incontinentie: de top 10 van ouderdomskwalen stemt niet vrolijk. Is ouder worden in se een negatieve ervaring?
‘Niet noodzakelijk. De actieve oudere die scherp van geest blijft, die bestaat. Net zoals de verzwakte, hulpbehoevende oudere bestaat. De meeste ouderen zitten ergens daartussen, in een grijze zone.
Het lichamelijke verloop van ouder worden is sowieso een proces dat je confronteert met verlies. Dat je een bril moet dragen wanneer je slechter begint te zien, daar voelen mensen zich doorgaans niet oud door. Een stok of rollator ligt vaak moeilijker.
Toch ben ik optimistisch gestemd, omdat de hulpmiddelen en behandelingen dankzij de technologische vooruitgang zoveel beter zijn dan in de tijd van onze eigen grootouders. Ik denk aan elektrische fietsen, gehoortoestellen zo klein dat ze bijna niet te onderscheiden zijn van het oortje van je bril, protheses voor heupen en knieën …’
Toch is er weerstand: ‘Ik wil geen stok of hoorapparaat, want dan ben ik écht oud.’ Dat soort uitspraken hoort u ongetwijfeld ook?
‘Ik zie als geriater wel eens mensen die zolang met knieproblemen zijn blijven rondlopen – uit angst voor een operatie – dat ze pas bij mij terechtkomen wanneer ze echt problemen hebben om te stappen. Of net zwaar gevallen zijn … Op dat moment rest er soms geen andere keuze dan onder het mes gaan, maar zijn de kansen op vlot herstel vaak ook kleiner. Omdat er naast het originele knieprobleem ook andere complicaties zijn opgetreden bijvoorbeeld, of omdat de beenspieren al jaren verzwakt zijn doordat men minder en minder beweegt.
Als je merkt dat je functieverlies hebt, of het nu je oor of je knie is, dan kan je je kop in het zand steken en blijven doorgaan: je negeert gewoon dat je een probleem hebt. Vaak zijn mensen al meerdere keren gevallen voor de huisarts hen naar mij doorverwijst om te bekijken of zelfstandig wonen nog wel veilig kan.
Mijn advies is: wacht niet zo lang, ook al ben je bang. Bij beginnend functieverlies is de waaier aan behandelingen en hulpmiddelen die voorhanden is vaak groter en verloopt het herstel meestal vlotter. Maar dan moet je eerst erkennen dat iets niet meer lukt zoals vroeger, en daar hulp voor willen zoeken. Dat is niet leuk of makkelijk. Sommigen hebben het er zo moeilijk mee, dat hun lichaam niet meer kan wat het vroeger kon, dat ze de zin van hun leven in vraag stellen: zo kan ik toch niet verder leven … Mijn idee is dan: ga op zoek naar andere zaken die je leven zin geven, stel andere doelen.’
LEES OOK > Langer zelfstandig thuis wonen: laat je huis meegroeien met je leeftijd
Makkelijker gezegd dan gedaan …
‘Dat is waar, maar wie zoekt, die vindt vaak meer dan hij of zij denkt. Als je de Mont Ventoux niet meer kan beklimmen met je koersfiets, kan je met een elektrische fiets nog wel door de bergen rijden. Of aan je kleinkind de liefde voor fietsen doorgeven. Velen vinden ook plezier en nieuwe doelen wanneer ze een passie uit hun jeugdjaren terug oppikken, zoals bezig zijn met muziek.’
Oud of out?
U gaat dus akkoord met schrijver Jules Renard als die zegt: ‘Het is niet van belang hoe oud je bent, maar hoe je oud bent.’
‘Dat klopt. Wat hierbij ook een verschil kan maken: hoe je omgeving je ziet en benadert. Ben je oud of out? Er is in onze maatschappij wel degelijk sprake van “ageism”: discriminatie op basis van ouderdom. Op de arbeidsmarkt bijvoorbeeld hebben 50-plussers het vaak al moeilijk om een nieuwe job te vinden, daar wordt er liever voor jongere – zogenaamd “flexibelere” – kandidaten gekozen. Ondanks alle ervaring die ouderen hebben.
Ook op tv worden ze vaak heel eenzijdig in beeld gebracht. Gelukkig zijn er ook mooie, authentieke films over ouder worden. Ik denk aan Anthony Hopkins in ‘The Father’, die het moeilijk heeft om de hulp van zijn dochter te aanvaarden, ook al functioneert hij niet meer zoals vroeger.’
Bij de geboorte van kleinkinderen wordt iemand ‘groot-ouder’: voelt men zich daardoor oud of houden ze je net jong?
‘Eerder het laatste, als ik afga op de verhalen van vrienden met kleinkinderen. Zelf heb ik er nog geen; ik ben vijfenvijftig, mijn oudste dochter is vijfentwintig. Maar ik moet zeggen dat ik uitkijk naar het idee dat er in de toekomst misschien kleinkinderen zullen zijn. Alles op zijn tijd natuurlijk. Ik reis graag, dus samen met de kleinkinderen van vakantie genieten, dat zie ik mezelf wel doen. Of als grootvader naar een balletvoorstelling gaan of een voetbaltraining. Lijkt me heerlijk!’
LEES OOK > Grootouder worden: het verandert je leven
Top 10 chronische ziekten en aandoeningen bij vrouwen en mannen 65+
Vrouwen
- Artrose (47,9%)
- Hoge bloeddruk (39,3%)
- Hoog cholesterolgehalte in bloed (36,3%)
- Lage rugprobleem (36,2%)
- Nekprobleem (36,2%)
- Artritis (19,7%)
- Allergie (18,9%)
- Schildklierlijden (17,5%)
- Osteoporose (15,4%)
- Urinaire incontinentie (14,6%)
Mannen
- Hoog cholesterolgehalte in bloed (38,1%)
- Hoge bloeddruk (35,3%)
- Artrose (32,4%)
- Lage rugprobleem (29,4%)
- Prostaatklachten (18,7%)
- Diabetes (16,4%)
- Urinaire incontinentie (13,5%)
- Nekprobleem 12,9%
- Allergie (11,9%)
- Hartkwaal (11,5%)
Bron: Sciensano: ‘Gezondheid en kwaliteit van leven. Samenvatting van de resultaten gezondheidsenquête 2018’
Foto: Kristof Ghyselinck
Dit artikel verscheen eerst in het Magazine voor GROOTouders (nr. 12, 2022). Ook ontvangen? Schrijf je dan in voor het magazine en de bijbehorende nieuwsbrief. Volg de Gezinsbond ook op Facebook, Twitter en Instagram om op de hoogte te blijven van nieuwtjes en activiteiten. Lid worden van de Gezinsbond kan hier.
Gepubliceerd op: 11/04/2022