We zijn nog nooit zo bezig geweest met geluk en hoe je het kan vinden als nu. En toch worden we er niet gelukkiger op. ‘Geluk nastreven als doel op zich, werkt niet’, zegt geluksexpert Dajo De Prins. ‘Doe zaken die bij jou passen en waarmee je het gevoel hebt een zinvolle bijdrage te leveren, en je wordt gelukkiger.’
Vraag mensen wat ze belangrijk vinden voor zichzelf en voor de (klein)kinderen, en de overgrote meerderheid zegt spontaan ‘geluk’. ‘Het is een universeel menselijk doel’, zegt De Prins.
‘Niet voor niets schuiven godsdiensten een paradijs waar eeuwigdurend en volkomen geluk zal heersen als beloning naar voren. Dat paradijs is in alle religies wel iets voor ná het leven op aarde, want dat brengt goede én kwade dagen.’
Onrustige genen
De selectie die door de evolutie gebeurde, speelt volkomen geluk niet in de kaart. ‘Voorouders die op hun hoede waren voor gevaren, overleefden beter dan de gerustere zielen. En dankzij mensen die geen vrede namen met bestaande mogelijkheden werd vooruitgang geboekt, ontdekkingen gedaan en gevaren vermeden’, zegt De Prins.
Met die wat angstigere, onrustigere genen moeten wij het nu doen. ‘De hele dag in de hangmat liggen volstaat voor de meesten niet om gelukkig te zijn. Neiging tot ontevredenheid en streven naar beter is eigen aan de mens. We zijn niet gedoemd om ongelukkig te zijn, maar moeten wel beseffen en aanvaarden dat altijd gelukkig zijn niet bestaat, en lijden ook een deel van het leven is.
Om gelukkig te zijn moet je bijvoorbeeld anderen graag zien en zelf graag gezien worden. En geliefden verlies je vroeg of laat, verdriet is onvermijdelijk. Ook veel verwachten maakt ongelukkig.’
Genieters en strevers
‘Het talent om te genieten en gelukkig te zijn, is voor een groot deel genetisch’, zegt Dajo De Prins. ‘De een is van nature optimistischer dan de andere. Toch zijn ook de omstandigheden heel bepalend. Wie opgroeit met fysiek of psychisch geweld draagt de sporen daarvan mee. Ook armoede weegt op geluk – om die voorbeelden maar te noemen.
Ik ben het oneens met de positieve gelukspsychologie die zegt dat we ons geluk helemaal zelf in de hand hebben. Geluk is niet zo maakbaar als vaak beweerd wordt. Maar ook al is het percentage waar we wel vat op hebben beperkt, we kunnen er wel degelijk iets mee doen. Goeie keuzes maken voor mensen en zinvolle activiteiten die bij je passen kunnen een groot verschil maken. Dat begint met zelfkennis’.
Volgens De Prins kan je mensen indelen in twee grote gelukstypes: de genieters (of hedonisten) en de strevers (eudemonisten). ‘Genieters hebben geen grote doelen of projecten. Ze willen zo veel mogelijk leuke dingen doen en zo weinig mogelijk pijn lijden.
Anderen halen voldoening uit zelfontplooiing en van betekenis zijn voor anderen en de wereld. Ze willen een steen verleggen en groeien. Niemand zit volledig aan één kant van het spectrum. Bekijk welk type je (vooral) bent, en hou daar rekening mee.’
Gouden kooi dwarsboomt geluk
In dankbaarheidsoefeningen en andere ‘simpele trucjes’ ziet De Prins weinig heil. ‘Het kan tijdelijk een beetje helpen, maar als je ermee stopt, keer je in de kortste keren terug naar de oorspronkelijke gelukstoestand. Veel verschil maakt die aanpak niet en weinig mensen houden het vol.
Veel efficiënter is het als je je leven zo probeert uit te bouwen dat wat jij nodig hebt daarin aanwezig is. Er zijn verschillende strategieën op de weg naar geluk. De meeste mensen gebruiken er enkele en beseffen niet dat er ook andere mogelijkheden zijn. Als je je niet gelukkig voelt is het zinvol om andere strategieën te verkennen.
Velen kiezen bijvoorbeeld een studierichting zonder goed te weten wie ze zijn of wat ze willen. Misschien koos je wat de omgeving van je verwachtte. Die studies brengen je naar een beroep waar je – als het niet al te zeer tegenvalt – wellicht blijft. Het levert misschien een zekere status en respect op, en dat geeft voldoening. Maar vaak volstaat het op termijn niet als de job zelf je niet ligt. Als het te veel wringt, loop je vroeg of laat tegen een burn-out aan.
Werk is – na een goeie relatie – de belangrijkste factor die kan bijdragen tot je geluk of ongeluk. Je kan er een flow ervaren – samenvallen met wat je aan het doen bent, niet meer bewust van de tijd – die je ergens anders niet vindt.
Sommigen zeggen: “Het is maar werk, ik verdien er geld mee, mijn geluk hoef ik daar niet te halen.” Dat is een respectabele keuze, als je die bewust maakt. Maar we brengen gemiddeld 70.000 uren van ons leven door op het werk, dan is het toch jammer als je daar niet gelukkig bent. Het is op zijn minst goed om erbij stil te staan hoe ondersteunend of energievretend je werk is. En of je niet beter iets anders doet, als dat mogelijk is. De gouden kooi houdt velen gevangen, ten koste van geluk.’
Ikigai
‘Japan kent een mooi en bruikbaar concept rond werkgeluk: Ikigai. Dat zegt dat er voor elke mens activiteiten weggelegd zijn die het leven waardevol maken en dat je die moet zoeken. Als je die vindt, moet je je nooit meer uit je bed en naar het werk sleuren.
Nu is Ikigai wel makkelijker toe te passen op ambachten waar je iets creëert en je ziel kan inleggen dan op kantoorjobs en bandwerk. Vaak zijn daar allerlei regels, tijdsdruk, veel vergaderingen en zaken die niet behoren tot de kern van de job waarvoor je gekozen hebt. Uit een Engelse lijst waar beroepen gerangschikt zijn volgens hoe gelukkig mensen er zich in voelen, blijkt dat die jobs het laagst scoren.
Wat geldt voor geluk in het algemeen, is ook waar voor werkgeluk: de omstandigheden zijn doorslaggevender dan je eigen gedrag of ingesteldheid. Werkgevers en leidinggevenden hebben dus de grootste hefbomen voor geluk in handen. Een vriendelijke sfeer, fatsoenlijke werkomstandigheden, een goed evenwicht tussen werk en gezin en behoorlijk loon dragen bij tot geluk.
Als je het overgrote deel van de tijd kan doen wat je graag doet en waar je goed in bent, jezelf kan ontplooien en je bedrijf een zinvol product of dienst maakt of levert waar jij kan toe bijdragen, zal je gelukkig zijn op je werk.’
LEES OOK > Werken in een gezinsvriendelijk bedrijf: Tineke getuigt over de voordelen
Gelukkige werknemers goed voor bedrijf
‘Sociale strijd verbeterde de arbeidsomstandigheden en werk ging steeds meer bijdragen tot geluk. Maar sinds begin de jaren 1990 gaan we er weer op achteruit. In 1992 gaven mensen zichzelf in een grootschalig Engels onderzoek nog een 5/7 voor geluk op het werk, in 2010 was dat gedaald tot 4/7.
De stijgende stress en burn-outcijfers in ons land zeggen genoeg. Er is iets mis met de manier waarop we vandaag werk organiseren. Hogere druk van cijfers die gehaald moeten worden, het werk dat je achtervolgt tot thuis, voortdurend nieuwe systemen, schaalvergroting … tasten het werkgeluk aan.
Mensen hebben vaak minder autonomie in hun werk. Consulenten in ziekenfondsen die mensen gedurende een heel traject hielpen, behartigen nu bijvoorbeeld deeltjes van verschillende dossiers. De cliënten zijn ontevreden over de onpersoonlijkheid en voor de consulent is de ziel uit de job gehaald.
Werkgevers die hun bedrijf organiseren rond het geluk van werknemers, presteren beter. Geef als organisatie je leidinggevenden de opdracht het werkgeluk van werknemers voorop te zetten. Daar wordt iedereen beter van.
Jos De Blok, directeur van een zorgbedrijf in Nederland, begon een nieuw bedrijf Buurtzorg, zonder managers, HR- of marketingdienst. De zelfsturende teams van verzorgenden hebben tijd om te doen waar ze goed in zijn en waarvoor ze de job kozen: mensen verzorgen. Het bedrijf ging in enkele jaren tijd van 12 naar 14.000 werknemers en krijgt prijzen voor beste werkgever en beste marketing.
Geef mensen vertrouwen en autonomie en zadel ze niet op met administratie, rapporten … (meestal zaken ter controle) of vergaderingen en je krijgt gelukkige werknemers die je bedrijf ook het meest “opleveren”.’
Eerherstel voor rustige tevredenheid
‘Sociale media en de consumptiemaatschappij zijn gericht op directe behoeftebevrediging. Zin in Oost-Aziatisch eten? Het wordt zo geleverd. We zijn dopamineverslaafd geworden. Het gelukshormoon dopamine komt vrij bij verlangen en als dat verlangen ingevuld wordt. Het is ook het hormoon dat tot verslaving leidt.
Sociale media spelen sterk op dat hormoon in. We raken verslingerd aan berichtjes, likes … Kalme rust, tevredenheid … waarbij het hormoon serotonine een rol speelt, worden verwaarloosd. Hetzelfde geldt voor endorfine dat vrijkomt bij volgehouden inspanning. Terwijl beide bijdragen tot een gelukkig leven.
Je spiegelen aan wat op sociale media aan leuke en perfecte zaken getoond wordt, helpt ook niet om gelukkig te zijn. Een Griekse filosoof zei: “Er heeft nooit een mens geleefd die niet op een bepaald moment zo ongelukkig was dat hij wenste dat hij nooit geboren was.” Weten “ik ben niet de enige, andere mensen maken het ook mee” is troostend.’
LEES OOK > Over neurotransmitters: 7 geluksstofjes die onze stemming beïnvloeden
De vier componenten van duurzaam geluk
Dajo De Prins omschrijft geluk als ‘een positieve innerlijke toestand, je goed voelen op een duurzame manier’. Hij onderscheidt vier componenten.
- Als je je leven overschouwt, ben je er in grote lijnen tevreden over.
- Het geluk van de goede gevoelens. Gevoelens evolueren de dag door afhankelijk van wat er gebeurt. Uit onderzoek blijkt dat mensen zich gelukkig noemen als minstens 2/3 van die voorbijgaande gevoelens positief zijn. Negatieve gevoelens voelen we immers sterker en onthouden we beter.
- Actief betrokken zijn bij je leven. Iets ondernemen, bezig zijn met wat je belangrijk vindt.
- Een zinvol leven leiden, bijdragen tot iets waardevols, groters, goeds …
Iedereen is gebaat met een combinatie van de vier, weliswaar met verschillend gewicht voor elk ervan.
Meer info
Werkgeluk. De fabels, de feiten en de oplossingen. Dajo De Prins, Manteau.
Foto’s: Kristof Ghyselinck
Dit artikel verscheen in januari 2022 in De Bond, het ledenblad van de Gezinsbond. De Bond kan ook bij jou (gratis!) in de bus vallen. Het enige wat je hoeft te doen, is lid worden. Nieuwtjes en activiteiten van de Gezinsbond meevolgen kan ook via Facebook, Twitter en Instagram.
Gepubliceerd op: 06/01/2022Tags: combinatie werk/gezin, humeur, mentale gezondheid, uit de bond