Waas in het hoofd, depressieve gevoelens, vermoeidheid en een rist andere klachten: brainfog of breinmist wordt het genoemd. Sommige coronapatiënten hebben er soms maanden later nog last van. Maar ook bij mentale problemen zoals een burn-out treedt het fenomeen op. Neuroloog Steven Laureys krijgt er in zijn praktijk veel mee te maken. ‘We moeten meer zorg dragen voor ons brein’, zegt hij.
Covidwaas in je hoofd
‘Breinmist is geen wetenschappelijke term, en de symptomen zijn vaag. Maar ze zijn wel echt’, zegt Laureys.
‘Waarom breinmist in de nasleep van een Covid-besmetting opduikt, vergt nog verder onderzoek. Soms is er een ontsteking in de hersenen, of zijn de bloedvaten aangetast. Maar vaak zien we helemaal niets – terwijl er wel degelijk effecten zijn.
‘Als ik tijdens lezingen op scholen vraag wie soms stress ervaart, gaan zelfs bij achtjarigen bijna alle vingers omhoog’
Ook bij wie niet besmet is met Covid-19 kunnen de cognitieve functies aangetast zijn door de onzekerheid bijvoorbeeld, door eenzaamheid en het grijze bestaan als gevolg van de pandemie. Het menselijke brein heeft contacten en zinvolle prikkels nodig’, weet Laureys.
Dokter, ik ben zo moe
De symptomen die nu onder de aandacht komen door corona zijn niet nieuw. Integendeel. ‘Concentratiestoornissen, vergeetachtigheid, oververmoeidheid, angsten, slapeloosheid, evenwichtsproblemen, een wazig hoofd, depressieve gevoelens … We horen het steeds vaker’, vertelt Laureys.
‘Als arts doen we dan eerst een bloedonderzoek of een hersenscan. Is er een infectie? Een probleem met de schildklier? Een tumor in het brein, multiple sclerose, of alzheimer?
Stellen we geen onderliggende ziekte vast, dan krijgen wetenschappelijk geschoolden zoals wij het moeilijk. Een scan toont geen oorzaak, en met pillen of een operatie los je het niet op.’
Leven onder de loep
‘Belgen zijn koplopers in het gebruik van kalmerings- en slaappillen’, vertelt Laureys. ‘Antipillen zoals antidepressiva, angstremmers en pijnstillers zijn nuttig en nodig in sommige gevallen. Maar om breinmist ten gronde aan te pakken moeten we de algemene “levenshygiëne” onder de loep nemen.
Hoe zit het met de stress? Krijgt het brein genoeg pauzes? Eet je gezond en beweeg je genoeg? Geeft je werk voldoening, voel je je gewaardeerd? Hoe zit het met je relatie en je sociaal netwerk?’ illustreert hij dat begrip.
‘Er wordt ook veel van mensen gevraagd. Koppels gaan met twee werken en proberen de perfecte partner, ouder en werknemer te zijn. En onze mailbox, telefoon en sociale media blijven maar berichten spuwen en reactie vragen.’
LEES OOK > Marcelino Lopez: ‘Ons brein is niet gemaakt om gelukkig te zijn’
Een marathon is geen sprint
‘En nu komt daar Covid-19 bovenop, met de onzekerheid en het gemis van sociale contacten en ontspannende uitjes. De kinderen moeten thuis zinvol beziggehouden worden terwijl je als ouder ook nog je werk rond moet krijgen, en de media brengen vooral verontrustend nieuws.
Het brein probeert alles te combineren en te verwerken’, legt Laureys uit. ‘Het springt constant over en weer tussen de taken en prikkels. Dat vergt heel veel mentale energie. Het werkt trouwens minder efficiënt en trager dan als we één iets tegelijk afwerken.
De hersenen hebben ook regelmatig pauzes nodig, anders raken ze geblesseerd. Een marathon kan je niet sprintend uitlopen. Overbelasting tast het geheugen en het leervermogen aan. Het pleegt een aanslag op onze gevoelens, creativiteit en intuïtie.’
Meditatie als medicatie
‘Dus of het nu wandelen, tuinieren, zingen, dansen of sporten is: wat telt is dat je regelmatig je geest vrij maakt en de nodige rust geeft. Twee keer per jaar tijdens de vakantie volstaat niet. Het moet deel van het dagelijks leven zijn’, benadrukt Laureys.
’Beetje bij beetje groeit het besef dat het anders moet. Bedrijfsleiders als Jef Colruyt en Wouter Torfs komen er openlijk voor uit dat ze mediteren’
Door een persoonlijke crisis ontdekte hij enkele jaren geleden de heilzame effecten van meditatie. Sindsdien adviseert hij het ook aan patiënten. ’Ik denk dat meditatie een plaats moet krijgen op de werkvloer, op school én bij de dokter’, zegt hij. ‘Het is een belangrijke ondersteuning bij zelfzorg.
Als je niet af en toe stilstaat bij hoe je je voelt, besef je te laat dat het niet goed gaat. Kleine klachten zoals buikpijn, hoofdpijn of slaapstoornissen worden problematisch. En uiteindelijk volgt een burn-out of een depressie …’
LEES OOK > Marijn Sillis schreef een boek over zijn burn-out: ‘Ik was mezelf al jaren aan het afbreken’
Wetenschappelijk onderzoek
‘Over medicatie zijn er heel veel studies. Onderzoek naar het effect van meditatie is in vergelijking schaars’, zegt hij. ‘Ik wil mijn wetenschappelijke bijdrage leveren om meditatie uit de zweverige sfeer te halen waar ze nu nog te veel in zit.’
In zijn onderzoek stelde hij opmerkelijke verschillen vast tussen het brein van mensen die intensief mediteren en een doorsnee stel hersenen. ‘Op de scans zagen we verdikkingen in het gebied waar geheugen en aandacht gesitueerd zijn. Dat bevestigt wat andere wetenschappers ook al ontdekten.’
Er is nog meer onderzoek nodig, maar toch zijn er voor Laureys voldoende aanwijzingen dat meditatie een hulp kan zijn bij breinmist in het algemeen en depressie en burn-out in het bijzonder.
Preventie op school
‘Het heilzame van mediteren zit hem wellicht vooral in het focussen van de aandacht’, zegt hij. ‘Van nature flitst de ene gedachte na de andere door ons hoofd. Bij meditatie richt je de aandacht op bijvoorbeeld de ademhaling of een mantra, om de geest te focussen.
‘Meditatie is zelfzorg en verdient een plaats op de werkvloer, op school én bij de dokter’
Dat zal niet meteen lukken, maar oefening baart kunst. Je hoeft ook geen uren te mediteren. Af en toe enkele minuten tussendoor kan al een verschil maken. Eens je zo rust vindt, kun je ook beter focussen in het dagelijks leven.
Meditatie is voor de mentale gezondheid wat sport doet voor de fysieke gezondheid. Daarom verdient ze een plaats in het lesprogramma. Als ik tijdens lezingen op scholen vraag wie soms stress ervaart, gaan zelfs bij achtjarigen bijna alle vingers omhoog. Waar wachten we op om hen te leren hoe ze hun hoofd tot rust kunnen brengen?’
LEES OOK > Waarom het goed is om me-time in te plannen, ook al is je keuken ontploft
Mediteren als een baas
Ook op de werkvloer kan meditatie een verschil maken. ’Beetje bij beetje groeit het besef dat het anders moet. Bedrijfsleiders als Jef Colruyt en Wouter Torfs komen er openlijk voor uit dat ze mediteren.
Torfs werd al verschillende keren verkozen tot beste werkgever, ook Europees. Het straalt dus af op het welbevinden van de werknemers. Hopelijk volgen steeds meer werkgevers dat voorbeeld.’
Wandelen op doktersvoorschrift
Zelfs de medische wereld moet de blik nog verruimen. ‘In Azië en Canada schrijven dokters wandelen in de natuur en meditatie voor. Studies tonen aan dat die therapieën een even groot effect kunnen hebben op neurotransmitters (geluksstofjes in de hersenen) als angstremmers of antidepressiva.
LEES OOK > Niet te onderschatten: het effect van natuur op de mens
Zodra er symptomen van breinmist opduiken, vergt het tijd om te genezen. Geef die tijd dan ook. Niemand stelt in vraag dat iemand met een longontsteking of kanker niet kan gaan werken. Maar als het mentaal niet meer lukt, krijg je – al dan niet uitgesproken – de boodschap je niet te laten gaan en door te bijten.
Terwijl dat net het probleem is: je hebt al te lang “doorgebeten” en bent op het punt gekomen dat je daar de mentale energie niet meer voor hebt.’
Lessen trekken
‘Veel patiënten zeggen me: “Hoe jammer dat ik dat ik nu pas zorg leer dragen voor mijn mentale gezondheid.” En dat is inderdaad jammer, want zodra je je grenzen te zwaar overschreden hebt, blijf je extra vatbaar voor herval.
Door corona is er een nieuwe groep mensen met mentale klachten waar geen medicatie tegen opgewassen is. Hopelijk draagt dat bij tot een betere ondersteuning van iedereen die het psychisch lastig heeft. Dan leren we toch iets positiefs uit de pandemie.’
LEES OOK > Pedagoge Marie Loop over de impact van de coronacrisis op jongeren
Steven Laureys is neuroloog aan de Universiteit Luik. Zijn No-nonsense meditatieboek en No-nonsense meditatie oefenboek zijn uitgegeven bij Borgerhoff&Lamberigts.
Foto: François-Xavier Cardon
Dit artikel verscheen in juni 2021 in De Bond, het ledenblad van de Gezinsbond. De Bond kan ook bij jou (gratis!) in de bus vallen. Het enige wat je hoeft te doen, is lid worden. Nieuwtjes en activiteiten van de Gezinsbond meevolgen kan ook via Facebook, Twitter en Instagram.
Gepubliceerd op: 07/06/2021, laatste update op: 17/05/2022Tags: combinatie werk/gezin