Als hun ouders scheiden, zijn de kinderen betrokken partij. Bij zo’n zaak die hen rechtstreeks aanbelangt, kan de familierechtbank dan ook hun stem laten horen. Kinderen hebben immers spreekrecht. Toch gebeurt dat nog te weinig, bijvoorbeeld omdat de rechter het kind nog te jong vindt of omdat het juridisch niet kan. En wanneer kinderen of jongeren wél gehoord worden, verloopt dat gesprek soms moeizaam. De taal is vaak te moeilijk, hun spreektijd is te beperkt, er schort iets aan de plaats of de timing…
Elk kind heeft het recht om gehoord te worden door een rechter over de uitoefening van het ouderlijke gezag, de verblijfsregeling en het recht op persoonlijk contact. De familierechter is verplicht om kinderen vanaf twaalf jaar uit te nodigen voor een gesprek. Een kind mag dat ‘hoorrecht’ ook weigeren.
Kinderen jonger dan twaalf krijgen geen uitnodiging van de rechter. Zij kunnen wel zelf of via hun ouders vragen om een gesprek, maar de rechter gaat niet altijd in op die vraag.
‘Ik dacht dat ze naar mij gingen luisteren en rekening zouden houden met mij. Ik hoopte eigenlijk dat ik zo zelf een beetje zou kunnen beslissen’
Het hoorrecht bestaat sinds 2014 en vloeit voort uit artikel 12 van het VN-kinderrechtenverdrag. Dat artikel waarborgt immers dat kinderen en jongeren hun mening kunnen uiten in alle situaties die hen aanbelangen. Toch blijkt met name bij een scheiding – waar een op de drie kinderen in Vlaanderen mee te maken heeft – dat er nog onvoldoende naar de kinderen geluisterd wordt.
Liever spreekrecht
‘Het kind weegt te licht’, zo luidt de conclusie van een onderzoek over het hoorrecht dat het Kinderrechtencommissariaat en de Gezinsbond voerde bij kinderen en jongeren zelf. Met de aanbevelingen die kinderrechtencommissaris Caroline Vrijens dit voorjaar op een studiedag in het Vlaams Parlement voorgesteld heeft, kan het beleid nu aan de slag.
Maar ook voor rechters, vertrouwenspersonen én ouders bevat dit dossier Spreekrecht – een begrip dat meer dan ‘hoorrecht’ het kindperspectief benadrukt – heel wat waardevolle bevindingen en inzichten.
LEES OOK > De scheidingskoffer: voor al je vragen over scheiding
Wat kan beter?
- Álle kinderen en jongeren moeten de kans krijgen om te spreken met de familierechter en via toegankelijke info te weten komen wat het spreekrecht precies inhoudt.
- Er is behoefte aan een aanspreekpunt met e-mailadres waar kinderen en jongeren zelf, zonder tussenkomst van hun ouders, kunnen vragen om de familierechter te spreken.
- De rechter moet mét hen praten in plaats van over hen. Het gesprek moet op maat van kinderen en jongeren zijn.
- Het is belangrijk dat kinderen en jongeren kunnen meebeslissen over het tijdstip en voldoende tijd krijgen voor hun verhaal.
- Een zittingszaal is geen kindvriendelijke plaats voor zo’n gesprek.
- Kinderen en jongeren moeten een vertrouwenspersoon kunnen meebrengen.
- Zowel vóór, tijdens als na de zitting moet de familierechter de kinderen en jongeren informeren. Vaak horen ze nadien niets meer, waardoor ze de indruk krijgen dat alles boven hun hoofd beslist wordt.
- Als ouders een overeenkomst maken over de verblijfsregeling moeten ze hun beslissingen motiveren en duidelijk maken waarom die in het belang van hun kind zijn. De wetgever moet hiervoor concrete criteria uitwerken, die de familierechter dan kan toetsen.
Ook thema bij klachten
De kinderrechtencommissaris beseft dat heel wat van deze aanbevelingen meer tijd van de familierechter vragen. En als meer kinderen en jongeren op een kwaliteitsvolle manier gehoord moeten worden, zijn extra investeringen noodzakelijk.
‘Het was in de zittingszaal van de rechtbank zelf. De rechter zat echt op zijn troon. Dat was voor mij intimiderend. Dat beeld blijft me na al die jaren bij’
Intussen krijgt het Kinderrechtencommissariaat wel heel wat klachten binnen over het hoorrecht, bijvoorbeeld over een rechter die een kind niet uitnodigt hoewel dat kind er wel naar vroeg. De toepassing van het hoorrecht door de familierechter verschilt bovendien per arrondissement. Als kinderen en jongeren wel gehoord worden, blijven ze vaak achter met een gevoel dat er niet écht naar hen geluisterd werd.
LEES OOK > Meer scheidingen door corona: ‘Kinderen moeten vooral horen dat het niet hun schuld is’
Meer info
Kinderrechten
Podcast
Ook de podcast JOONAS (Jongeren en Ouders Ondersteunen NA Scheiding) focust onder andere op het thema spreekrecht bij kinderen. JOONAS informeert en ondersteunt zowel ouders als jongeren. De ervaringen van mensen die een complexe scheiding meegemaakt hebben, worden gedeeld met experten uit het juridische en psychologische werkveld. Je kan JOONAS beluisteren via Spotify.
Oproep! JOONAS wil nog meer ervaringen van jongeren verzamelen. Dat gebeurt met vragenlijsten en kan anoniem. Meer details over de podcast en de contactgegevens van de initiatiefnemers lees je op ikzoekhulp.be/blog.
Volg de Gezinsbond ook op Facebook, Twitter en Instagram om op de hoogte te blijven van nieuwtjes en activiteiten. Lid worden van de Gezinsbond kan hier.
Gepubliceerd op: 25/08/2022, laatste update op: 04/10/2022