School kan armoede niet oplossen, wel mee voorkomen

Zeven op de tien Vlaamse scholen hebben te maken met onbetaalde schoolfacturen. Een probleem dat verder reikt dan rode cijfers: soms draaien kinderen hiervoor op. Ze krijgen in de klas de vraag wanneer de factuur betaald wordt of worden uitgesloten van activiteiten. Dat kan niet: elk kind heeft recht op onderwijs. Daarom is betaalbaar onderwijs een van de eisen in de campagne van solidariteitsorganisatie Welzijnszorg, die de Gezinsbond mee ondersteunt.

Elk jaar opnieuw zet de start van het nieuwe schooljaar ouders in armoede financieel onder druk. De toegang tot het basis- en secundair onderwijs is natuurlijk wel gratis, maar volledig kosteloos is de school allerminst. En die schoolkosten kunnen oplopen.

Denk maar aan boeken, kopieën en uitstappen die ouders moeten betalen. Maar ook busabonnementen en opvang nemen een grote hap uit het gezinsbudget. Allemaal redenen om scholen armoedevaardiger te maken.

Kosten drukken

Scholen kunnen armoede niet oplossen maar ze kunnen de gezinnen in armoede wel helpen. Onder andere om deze schoolkosten te drukken, met een doordacht kostenbeleid, maar ook door het versterken van kennis over armoede bij leerkrachten en de samenwerking met armoedeverenigingen.

Een doordacht kostenbeleid houdt allereerst in dat de school, samen met de ouders, bewust nadenkt over de financiële keuzes die ze maakt. Zijn die dure schoolreizen bijvoorbeeld echt nodig? Is er geen andere optie dan het vliegtuig, toch niet de meest duurzame verplaatsingswijze? Of wat te denken van die vele kopieën of dure invulboeken, waarvan sommige amper gebruikt worden… Moeten leerlingen al het materiaal aankopen, of kunnen ze het ook huren?

> LEES MEER artikels over schoolkosten en hoe school minder duur te maken

Solidariteitsfonds

Kosten beperken als school is één iets. Ook de communicatie naar ouders over de schoolkosten moet met de nodige zorg gebeuren. Aan het begin van het schooljaar willen ouders weten welke facturen ze mogen verwachten, wanneer en waarvoor. Het volstaat niet om de verplichte kostenraming op een donker hoekje van de website te plaatsen: alle ouders zouden hierover geïnformeerd moeten worden. Ook onverwachte extra kosten (een tentoonstelling of toneelstuk bijvoorbeeld) moet duidelijk en op voorhand worden gecommuniceerd.

Scholen zouden standaard de mogelijkheid moeten aanbieden om gespreid te betalen. Ouders met betalingsproblemen zouden bij een vast aanspreekpunt op school moeten terecht kunnen, in alle discretie. Als ouders zich veilig voelen, durven ze immers makkelijker over hun financiële situatie te praten.

Ook belangrijk: de schoolfactuur is iets tussen de school en de ouders. Een leerkracht vraagt niet in de les naar geld, bijvoorbeeld, en deelt ook geen betalingsherinneringen klassikaal uit. Een leerling mag ook nooit om financiële redenen uitgesloten worden van een verplichte schooluitstap en hij moet over de noodzakelijke leerboeken kunnen beschikken.

Om ouders die moeite hebben de schoolfacturen te betalen tegemoet te komen, kan de school ook een solidariteitsfonds oprichten, al dan niet met financiële input van de oudergroep.

STOS steunt scholen

Sommige scholen die te maken krijgen met onbetaalde facturen, zoeken hun toevlucht tot een incassobureau. Dat is nog altijd wettelijk toegestaan, maar ook onderwijsminister Hilde Crevits (CD&V) is niet gewonnen voor die piste. Daarom moedigt ze scholen aan te zoeken naar ethische alternatieven.

De Gezinsbond vindt het goed dat scholen er zich van bewust worden dat een samenwerking met een klassiek incassobureau ouders nog dieper in de put kan duwen. Als een gezin de rekening echt niet kan betalen, mag dat geen punt zijn en moet er naar oplossingen gezocht worden.

Scholen kunnen sinds 2016 een begeleidingstraject volgen binnen het project Samen Tegen Onbetaalde Schoolfacturen (STOS). Gedurende een jaar onderzoeken ze samen met lokale partners mogelijke oplossingen voor de onbetaalde schoolfacturen. Het STOS-team gaat ook op zoek naar concrete maatregelen voor een kostenbewust beleid.

Middenklassebril

Kostenbeheersing op school is maar één onderdeel van een ruimere aanpak van de armoede op school. Leerkrachten hebben ook een rol te spelen en kunnen voor een kind in armoede het verschil maken. Daartoe moeten ze wel aangeleerd worden hun middenklassebril af te zetten, bijvoorbeeld door vormingen of een begeleidingstraject.

Ook brugfiguren en verenigingen waar armen het woord nemen kunnen een rol spelen in het armoedevaardiger maken van scholen. Een brugfiguur brengt als neutrale vertrouwenspersoon in een buurt ouders, het schoolteam en diensten dichter bij elkaar om het welzijn van het kind te behartigen.

Vrijwilligers van armoedeverenigingen helpen ouders om drempels te overwinnen door bijvoorbeeld samen naar het oudercontact te gaan. Ouders in armoede schamen zich vaak en hebben het gevoel niet gehoord te zullen worden, waardoor ze dit soort contacten vermijden.

Niet oplossen, wel voorkomen

Uiteindelijk gaat het erom scholen de expertise aan te reiken om mee armoede te voorkomen. Uit elk kind het beste halen, dat moet het doel zijn van een school. Als een kind in armoede opgroeit, heeft dat immers onvermijdelijk gevolgen voor zijn onderwijskansen.

En mensen die lager geschoold zijn, lopen later een groter risico om in armoede te verzeilen. Een school of een leerkracht kan armoede niet oplossen. Maar het onderwijs kan wel mee voorkomen dat een kind uit een arm gezin ook een toekomst in armoede voor zich heeft.

Welzijnszorg-campagne ‘Eén op vijf loopt op school in de buitenbaan’

Met de najaarscampagne Samen Tegen Armoede focust de solidariteitsorganisatie Welzijnszorg dit jaar op onderwijskansen. De Gezinsbond ondersteunt deze campagne, die volgende eisen naar voren schuift.

1) Betaalbaar onderwijs

Kostenbeheersing zou verplicht moeten worden. Maximumfactuur of niet, elke school moet bewust omgaan met de kosten die ze maakt. Voor het secundair onderwijs bestaat er (nog) geen maximumfactuur. Een school mag dus vrij kosten aanrekenen voor leermiddelen, uitstappen, maaltijden…

2) Een open schoolpoort

Scholen die ouders betrekken, scoren beter in hun gelijke kansenbeleid. We moeten blijven investeren in leer- en leefomgeving. Als scholen samenwerken met welzijnsorganisaties en andere verenigingen in de buurt, vergroten ze de leerkansen van leerlingen.

3) Investeren in leerkrachten

De lerarenopleiding moet oog hebben voor armoede en diversiteit, en leerkrachten daarmee leren omgaan. Een lerarenkorps kan baat hebben bij een langdurig begeleidingstraject. Een divers korps is een blijvend aandachtspunt.

Dit artikel verscheen eerder in De Bond van november 2018. Het magazine van de Gezinsbond is gratis voor leden. Wil je ook lid worden? Surf dan naar deze pagina.

Tags: armoede, kind op school, schoolkosten