Herinneringen koesteren geeft troost

Psychiater Uus Knops vertelt over het belang van herinneringen voor wie iemand verloren heeft. De geliefde zit in het hart, maar ook plekken en voorwerpen kunnen helpen om de herinnering levendig en tastbaar te houden. Enkele voorbeelden.

Organisaties en initiatieven rond herinneren en herdenken

Het koolmeesje

Lieve stierf enkele dagen voor ze 39 zou worden. ‘We konden heel bewust afscheid van haar nemen’, zeggen haar vriendinnen. ‘Ze beloofde ons – een beetje gekscherend – dat ze zou reïncarneren als koolmeesje. In elke koolmees die sinds haar dood ons pad kruist, zien we Lieve. En zo komen we haar heel vaak tegen, meestal op onverwachte momenten. Plots en heel spontaan staan we dan stil bij al die warme, kleurrijke herinneringen. We worden er blij en tegelijk ook een beetje triest van. Triest omdat ze veel te vroeg gestorven is en we haar heel hard missen. Blij omdat we dan denken aan alle mooie momenten samen met die vrolijke, inspirerende, positieve vrouw. Dat kleurrijke, fladderende vogeltje dat zo goed past bij wie zij was, brengt haar telkens even in herinnering.’

Dag van de doden

De roots van Lisbeth Ruiz Sanchez liggen in Cuba. ‘Daar hangen in veel huizen foto’s van de overleden familieleden met bloemen onder de foto’s’, vertelt Lisbeth. ‘Vaak zijn het kunstbloemen om tijd en geld te besparen’ (lacht). ‘In Latijns-Amerika wordt begin november de Dia de los Muertos gevierd. Wij geloven dat er een leven na de dood is. Door dat ritueel kunnen onze overleden familieleden even bij ons zijn om mee te vieren. De hele familie weer samen, de levenden en de doden.

Drie jaar geleden heb ik zo’n “Dag van de doden” georganiseerd bij mij thuis. Met mijn gezin, Latijns-Amerikaanse en Vlaamse vrienden. Iedereen zette een foto van de overleden dierbaren en iets wat ze lekker vonden op het altaar. Voor mijn overleden oma was dat een Cubaanse sigaar en rum. Er was ook een pad van bloemblaadjes van de deur tot aan het altaar. Over die bloemen komen de doden binnen om mee te vieren.’

Filmtip: De Disneyfilm ‘Coco’ gaat over ‘Dia de los Muertos’, door de ogen van een Mexicaans kind. Een echte aanrader volgens Lisbeth. In Mexico is het op de ‘Dag van de doden’ groot feest, veel uitbundiger dan in de rest van Latijns-Amerika.

LEES OOK > Hoe jij deel blijft van ons verhaal: mama Marijke over het verlies van haar eerste zoon

Ooievaar Hadewijch

Ooievaar Hadewijch in het Zwin in Knokke is genoemd naar de jongste gids in dat natuurpark begin jaren zeventig. Enkele dagen voor haar achttiende verjaardag verongelukte Hadewijch toen ze ging helpen bij boeren die door overvloedige regenval niet met landbouwvoertuigen op de verzopen akkers konden.

Het meisje werd begraven in haar woonplaats Zeebrugge. Toen de begraafplaats moest wijken voor een havenuitbreiding liet haar familie haar overbrengen naar Retranchement, vlakbij ‘haar’ Zwin. ‘Passender bij haar dan een steenwoestijn of een grote begraafplaats’, vertelt haar broer Reinout. Op haar graf kwam een berk.

Twee jaar geleden zocht het Zwin een naam voor de pasgeboren ooievaar Y0123. Uit de vele inzendingen werd de naam gekozen die Reinout opperde. Ooievaar Hadewijch draagt de herinnering aan zijn zus mee telkens ze de vleugels uitslaat. Tot in Spanje als ze daar gaat overwinteren. Ooievaar Hadewijch draagt een zendertje mee, haar route is hier te volgen.

Pepijn

Op 28 juni 2016 stierf Pepijn door zelfdoding, hij was negentien. Op een Facebookgroep worden herinneringen aan hem gepost, in woord en beeld. Elk jaar op zijn sterfdatum halen een tweehonderdtal familieleden en vrienden herinneringen op rond het kampvuur. Het vuur laait op, de gesprekken zijn hartverwarmend. Zo brengt Pepijn over de dood heen mensen samen en blijft hij voortleven.

Vrienden van zijn voetbalploeg organiseerden ook al een paar keer een sponsoractiviteit om hem te herdenken. Het jaar na zijn dood bracht ‘Fietsen op rollen’ 15.000 euro op en in 2019 wandelden ze van Veurne naar Tielt 6000 euro bijeen. Het geld ging naar TEJO, dat laagdrempelige, therapeutische hulp geeft aan jongeren.

LEES OOK > Als je kind suïcidaal is: ‘Mijn dochter wil niet meer leven’

Verwerkingsboekje

Op de website van Die Keure kan je gratis het verwerkingsboekje ‘Knijp eens in mijn hand’ downloaden. Het is bedoeld om kinderen die rouwen om iemand die gestorven is, te helpen. Ze kunnen er onder andere mooie herinneringen in opschrijven waar ze zich aan kunnen optrekken.

Onumenten

Moving closer is een collectief van mensen uit de zorg, de kunsten en de (afscheids)rituelen dat gezamenlijke herdenkingsplekken ontwikkelt. In Kortrijk werd het eerste Onument ingewijd, zes andere staan op stapel. Onumenten zijn cirkelvormige herdenkings- en ontmoetingsplaatsen. ‘Lichter, luchtiger en minder massief dan monumenten’, zeggen de initiatiefnemers. De letter O is open en uitnodigend. Landschapsarchitect Bas Smets, ontwerper van de Onumenten, creëerde eerder ook al de herdenkingsplek voor de slachtoffers van de aanslagen in Zaventem en Brussel.

Troostplekken

De organisatie Ferm nam het initiatief voor troostplekken: groene plekjes die voor iedereen toegankelijk zijn. De gemeente of buurt plant er bloemen als nagedachtenis aan overledenen en als symbool voor verbondenheid, hoop en kracht. Meer informatie op de website.

Beyond the Spoken

Barbara Raes van Beyond the Spoken, werkplaats voor niet erkend verdriet, ontwikkelt rituelen op maat bij afscheid of kantelmomenten.

Muziek op 1 november

Op 1 november organiseert ‘Reveil’ ingetogen concerten op begraafplaatsen in Vlaanderen. Intussen nemen meer dan honderd gemeenten deel. Op de website van Reveil kan je ook je verhaal over geliefde overledenen kwijt in de Verhalenbank. Zodat hun levensverhaal nooit vergeten wordt.

LEES OOK > Hilde Ingels voert afscheidsgesprekken en zorgt voor troost bij nabestaanden

Eindelevenverhalen

Amfora spreekt met mensen voor wie het levenseinde nadert. Hun verhaal wordt verwerkt in een boek. De eindelevenverhalen zijn waardevolle herinneringen voor wie achterblijft.

Sterrenkindjes

• Het Berrefonds stelt onder andere koesterkoffers ter beschikking (een kleine koffer voor ouders van baby’s, een grote koffer voor ouders van kinderen die overleden tussen twee maanden en twaalf jaar). Er zijn ook koesterstenen om een kindje dat er niet meer is op een symbolische manier mee te nemen op reis met het gezin, een boekje voor broertjes en zusjes enz.
• Boven de Wolken biedt ouders van een sterrenkindje een gratis professionele fotosessie aan.
• Hier op goedgezind.be vind je het dossier ‘sterrenkindjes’ met verhalen, getuigenissen en linken naar initiatieven die (groot)ouders van sterrenkindjes ondersteunen. De Gezinsbond maakte een koesterboekje voor ouders die een baby verloren rond de geboorte. Het boekje kwam er naar aanleiding van de voorstelling ‘Verre van Weg’ en wordt daar ook uitgedeeld. Jonge ouders en grootouders van een sterrenkindje kunnen het koesterboekje gratis aanvragen via contact@gezinsbond.be of downloaden via goedgezind.be. In het boekje kunnen herinneringen en gevoelens neergeschreven worden en is ook info opgenomen over lotgenotengroepen en belangenorganisaties.
• Het dossier past in het project Verre Van Weg dat ook muziekvoorstellingen organiseert met zangeres Mira, die zelf een kindje verloor voor de geboorte. De voorstellingen willen aandacht geven aan het verdriet van ouders en grootouders bij het verlies van hun (klein)kindje vlak voor of na de geboorte. Een voorstelling van ‘Verre Van Weg’ meemaken kan dit jaar nog in Eke (9/12-20 uur), Heist-op-den-Berg (11/12-20.30 uur) en Asse (12/12 – 16 uur).

Dit artikel verscheen in oktober 2021 in De Bond, het ledenblad van de Gezinsbond. De Bond kan ook bij jou (gratis!) in de bus vallen. Het enige wat je hoeft te doen, is lid worden. Nieuwtjes en activiteiten van de Gezinsbond meevolgen kan ook via Facebook, Twitter en Instagram.