Gezinnen met kinderen die hier asiel aanvragen torsen vaak een zware rugzak. Ze kenden armoede en/of geweld in het thuisland en hebben er een ingrijpende vluchtroute opzitten. In België stuiten ze echter meteen op nieuwe moeilijkheden. Het Kenniscentrum Gezinswetenschappen interviewde twee jaar lang asielzoekers met kinderen om na te gaan hoe onderwijs en welzijn de veerkracht van vluchtelingengezinnen kunnen ondersteunen. De resultaten van dat onderzoek bundelden ze in het boek Veerkracht in beweging. Dynamieken van vluchtelingengezinnen versterken.
Gezinnen met kinderen op de vlucht maakten in 2013 een kleine 10 procent uit van de asielaanvragen in ons land. In 2016 was dat al 22 procent. Onze opvangstructuren zijn daar niet op afgestemd. Met pakweg twee volwassenen en vier kinderen jarenlang in zo’n collectieve voorziening leven op een kleine kamer, met weinig privacy, weegt loodzwaar op gezinnen. Terwijl ze vaak door traumatische ervaringen psychisch al heel erg onder druk staan. Toch proberen ouders ook in die moeilijke omstandigheden overeind te blijven met en voor hun kinderen en – samen met de hulpverleners – het dagelijks leven leefbaar te maken.
Winstervaringen zijn belangrijk
Als gezinnen erkend zijn, valt een onzekerheid weg, maar niet alle moeilijkheden zijn daarmee van de baan. Om je plek te vinden in een samenleving moet je financiële, materiële en culturele obstakels overwinnen. Zo is een huis en werk zoeken niet vanzelfsprekend als je een vreemde naam of een donkere huidskleur hebt, de taal nog niet goed beheerst en de culturele gebruiken niet kent.
Opvang, onderwijs en welzijn moeten de moeilijke situatie waarin deze gezinnen leven erkennen en aanklagen en er alles aan doen om te helpen. Daarnaast moet de grote veerkracht waarvan deze gezinnen ondanks hun kwetsbaarheid blijk geven gezien, versterkt en ondersteund worden. Tegenover wat de onderzoekers de ‘verlieskaravaan’ noemen (verlies van thuis, status, inkomen, familie …) zijn winstervaringen (mijn kinderen kunnen naar school, ik kan iets betekenen voor anderen …) ontzettend belangrijk.
Lees ook > De kracht van vluchtelingengezinnen
Kwetsbaar en veerkrachtig tegelijk
Veerkracht en kwetsbaarheid zijn niet tegengesteld, maar bestaan naast elkaar, aldus de onderzoekers. Mensen en gezinnen handelen en voelen zich op bepaalde terreinen veerkrachtig en op andere kwetsbaar. Zo kan een moeder mentaal zozeer onder druk staan dat Nederlands studeren haar niet lukt, maar slaagt ze er misschien wel in om haar kinderen zoveel mogelijk zorgen te besparen. Zodat zij kind kunnen zijn en ruimte krijgen om te spelen en te studeren.
Structuren en mensen uit de omgeving kunnen de veerkracht van vluchtelingengezinnen ondersteunen of de kwetsbaarheid juist in stand houden. Het juiste evenwicht tussen helpen en de eigen kracht van (leden van) gezinnen stimuleren is de boodschap.
De rol van onderwijs
Een leerkracht kan voor een kind uit een vluchtelingengezin een ankerfiguur zijn. Op zo iemand kunnen terugvallen is heel belangrijk als alles en iedereen nieuw voor je is, van de taal en je leeftijdsgenootjes tot de manier van lesgeven. De leerkracht kan het kind extra helpen en rekening houden met bijvoorbeeld de taalachterstand, maar ook zijn sterktes benoemen. Misschien kan het kind wel prachtig tekenen of verhalen vertellen over zijn land van herkomst? Die talenten onder de aandacht brengen, sterkt het zelfvertrouwen en de veerkracht.
De onderzoekers spraken niet alleen met vluchtelingengezinnen – ouders en kinderen – uit Syrië, Irak en Afghanistan, maar ook met experts en hulpverleners, om in kaart te brengen wat daarbij kan helpen. De resultaten werden verwerkt in een boek waarin ook inspirerende praktijkvoorbeelden staan én lessen voor de toekomst. Dat onderwijs daar een belangrijke rol in kan en moet spelen, zal niet verbazen.
Veerkracht in beweging. Dynamieken van vluchtelingengezinnen versterken. Mieke Groeninck e.a., Garant. 26,50 euro
Lees ook > Vertelspel helpt vluchtelingenkinderen over hun ervaringen te praten
Dit artikel verscheen eerder in De Bond (september 2019), het ledenblad van de Gezinsbond.
De Bond kan ook bij jou (gratis!) in de bus vallen. Het enige wat je moet doen, is lid worden.
Nieuwtjes en activiteiten van de Gezinsbond meevolgen kan ook op Facebook, Twitter en Instagram.
Dit artikel verscheen eerder in Gepubliceerd op: 02/12/2019
Tags: onderwijs, vluchtelingen, vluchtelingengezin