Sociale media – en Facebook in het bijzonder – zijn voor veel mensen het belangrijkste kanaal voor nieuwsgaring geworden. Maar hoe vermijd je dat je terechtkomt in een filterbubbel van gelijkgezinden?
We vroegen het aan Reinout Van Zandycke, specialist media en psychologie. ‘Facebook is een godsgeschenk, vertelt hij. ‘Alleen moet je voor ogen houden dat het een commercieel bedrijf is. Hoe meer clicks, hoe hoger de inkomsten.’
Cookies
Facebook maakt winst dankzij advertenties. Hoe meer gebruikers, hoe meer inkomsten. ‘Daarom doet Facebook er alles aan om ons die zaken te tonen die we graag willen lezen of zien’, zegt Van Zandycke. Dat vergroot de kans dat we (langer) kijken.
Door alles bij te houden wat we online doen, kent Facebook onze interesses. Waar we op klikken, hoelang we iets bekijken, waar we commentaar op geven, wat we delen, welke pagina’s we volgen, wat we via zoekmachines opzoeken… het laat allemaal sporen na: cookies.
Die worden geanalyseerd en geïnterpreteerd, waarna computeralgoritmes een gebruikersprofiel aanmaken. De advertenties en nieuwsberichten die we te zien krijgen, sluiten bij dat profiel aan.
Filterbubbel
Je kent het wel. Je bent toe aan een nieuwe stofzuiger, zoekt informatie op internet en daarna krijg je er advertenties op Facebook over. Dat is best handig, vindt Van Zandycke. Zo kom je interessante aanbiedingen op het spoor.
De algoritmes selecteren ook welke nieuwsberichten iemand kunnen aanspreken. En daar schuilt een risico in. Als je alleen nog te zien krijgt wat je graag leest en wat aansluit bij je eigen mening, verengt je kijk op wat er in de wereld gebeurt. Je krijgt de indruk dat iedereen denkt zoals jij, en jouw visie wordt niet meer uitgedaagd. Je zit in een filterbubbel.
Neem bijvoorbeeld de klimaatproblematiek. Klimaatontkenners krijgen (bijna) alleen berichten te zien die hun mening bevestigen, en mensen die vinden dat er dringend actie ondernomen moet worden zitten in hun eigen filterbubbel aan het andere uiteinde van het debat.
LEES OOK > Sociale media zijn als een wafel met slagroom
Beat the bubble
In de krant lezen mensen ook vooral wat hen interesseert, maar ze kunnen wel telkens kiezen om toch eens iets anders te lezen. Op Facebook is de keuze al voor jou gemaakt.
‘Mijn raad: laat het algoritme voor jou werken waar het nuttig is, maar vermijd dat het jou stuurt’, zegt Van Zandycke. ‘Hoe je dat doet? Klik af en toe berichten aan van andersdenkenden. Liken of delen waar je niet achterstaat ligt moeilijker.’
‘Raadpleeg ook andere bronnen dan Facebook. De kranten en de openbare omroep bogen op degelijke journalistiek en deontologie. Daar worden voor- en tegenstanders aan het woord gelaten over actualiteit in de breedste zin van het woord. Gebruik ook een andere browser voor online media dan voor Facebook, en verwijder daar regelmatig de cookies. Zo geef je Facebook minder de kans om je profiel in detail samen te stellen.’
Polarisatie
De filterbubbels verklaren mee de polarisatie over veel maatschappelijke thema’s. In die informatieluchtbellen worden we versterkt in onze (eenzijdige) mening.
‘Het water tussen de filterbubbels wordt alsmaar dieper’, zegt Van Zandycke. ‘Dat zie je ook in de aanloop naar de verkiezingen. Zeker in de Verenigde Staten, waar de berichtgeving veel meer gepolariseerd is en de verspreiding van fake nieuws een groot probleem is.’
Om tot oplossingen en compromissen te komen is er communicatie nodig tussen verschillende meningen, terwijl sociale media vooral de grenzen van de filterbubbels verstevigen.
Napoleon
Dat mensen en organisaties anderen proberen te overtuigen van hun mening is van alle tijden, en daar is op zich ook niks mis mee, zegt Van Zandycke.
Zelfs fake nieuws is niet nieuw. Napoleon liet zich afbeelden op een wit paard als aanvoerder op het slagveld, veel groter dan hij in werkelijkheid was. Dat strookte niet met de realiteit. Imponeren, beïnvloeden, verleiden en misleiden, het is geen uitvinding van Facebook.
Kritische blik
Een groot verschil met vroeger is wel dat iedereen nu met gemak zijn boodschap kan verspreiden. ‘Op Facebook is iedereen ‘zender’, legt Van Zandycke uit. ‘Er is geen instantie die filtert op waarheid of relevantie.’ Gecheckte journalistiek, blogberichten, onnozelheden, advertenties, berichten van politici enzovoort staan er door elkaar.
Het is aan de gebruiker kritisch te kijken wie de zender is en of die betrouwbaar is. Bronnen checken was altijd al een gouden stelregel. Met Facebook is dat meer dan ooit het geval.
Jong en oud moeten zich daarover informeren. Uit een Amerikaanse studie blijkt dat ouderen zeven keer meer fake berichten delen dan jongeren. De jeugd slaagt er dus beter in nep van echt te onderscheiden.
LEES OOK > Samen met je kinderen bouwen aan een beter internet
De boekskes
Met het oog op meer clicks stuurt Facebook je niet alleen een filterbubbel in, het serveert ook veel sensationele en triviale berichten. Een filmpje over een hond die kunstjes doet, een acteur die voor de derde keer trouwt… Voor je het weet verlies je veel tijd aan berichten waarop je niet zit te wachten.
‘Schiet niet op Facebook’, zegt Van Zandycke. ‘Als je er niet op klikt, zal je ze niet meer te zien krijgen. Denk dus na voor je iets aanklikt. Als je gelijkaardige berichten wil vermijden, blijf er dan af.’
‘Of als je toch nieuwsgierig bent, ga rechtstreeks naar de bronsite kijken zodat het niet in je profiel terechtkomt. Het is zoals de boekskes: leuk om eens te lezen bij de kapper, maar ik neem er geen abonnement op.’
En de traditionele media?
Ook de klassieke media maken gebruik van sociale media om lezers en kijkers te lokken. Een bizar, grappig, verrassend bericht maakt meer kans om massaal gelezen te worden. Dus posten ook zij zulke clickbaits (klikaas-berichten) om gebruikers naar de rest van hun berichtgeving te leiden.
In een wereld waar de informatiestroom groot is en we gewoon zijn te zappen, is het belangrijk de aandacht te trekken. En dat gaat gemakkelijker met emotie of sensatie.
Emotie mag
Aristoteles zei al dat een goede boodschap ratio, ethos en emotie is. Als de inhoud van de boodschap niet opgeofferd wordt aan de emotie, is dat oké. Dat emoties ook tot positieve zaken leiden, merken we met de vele berichten en acties voor solidariteit naar aanleiding van de coronacrisis.
‘In ons land valt het – in vergelijking met pakweg Engeland of Amerika – heel erg mee met de kwaliteit en de ethiek van de journalistiek. Volgens mij is de rol van traditionele media niet uitgespeeld’ aldus Van Zandycke. ‘Ze moeten zich wel heruitvinden, maar daar zijn ze mee bezig.’
Coronacrisis
‘De kijkcijfers van de openbare omroep zijn in de coronacrisis zelfs sterk toegenomen. Ook op Facebook worden berichten over het onderwerp nu veelvuldig gelezen en gedeeld, maar televisiejournaals en kranten zijn de kanalen bij uitstek waarlangs virologen en andere wetenschappers informatie geven. Omdat zij vertrouwen hebben in die media. En ook het publiek gaat ervan uit dat ze daar correcte informatie krijgen.’
Ook nu wordt er nepnieuws verspreid. Titels als ‘Middel gevonden om Covid-19 te genezen’ lees je niet alleen op Facebook, maar ook in sommige kranten. Dat het nog lang niet zover is, blijkt dan wel uit het artikel, maar de titel is misleidend. Kritisch zijn blijft dus de boodschap, op Facebook en daarbuiten.
Dit artikel verscheen in mei 2020 in De Bond, het ledenblad van de Gezinsbond. De Bond kan ook bij jou (gratis!) in de bus vallen. Het enige wat je hoeft te doen, is lid worden. Nieuwtjes en activiteiten van de Gezinsbond meevolgen kan ook via Facebook, Twitter en Instagram.
Gepubliceerd op: 05/05/2020, laatste update op: 29/05/2020Tags: sociale media