Reclamewijs: hoe wapen je jezelf en je kinderen tegen reclame?

Dag in dag uit worden we overspoeld door een enorme stroom reclame. Soms heel prominent aanwezig, soms zonder dat we het bewust opmerken. Toch liggen we er zelden wakker van, en denken we dat reclame weinig invloed op ons heeft. Maar ‘reclamewijsheid’ is geen overbodige luxe. Waar moet je op letten, en hoe leer je kinderen reclame te plaatsen? Deze 5 vragen en antwoorden helpen je op weg.

1. Reclame is overal. Hoe weet ik of mijn kinderen reclame zien voor wat het is?

Stap 1 om kinderen reclamewijzer te maken: kijk samen met hen, en praat erover. De eerste vereiste is natuurlijk dat je zelf de reclamebubbel kan doorprikken. Want de trukendoos is heel gevarieerd en vindingrijk!

Zo krijgen jij en je kinderen online niet dezelfde advertenties te zien. Op basis van je surfgedrag en van wat je doet op sociale media wordt van elk van jullie een individueel profiel bijgehouden, en worden er gericht reclameboodschappen op jullie afgevuurd.

Soms krijg je reclame ook op subtielere manieren voorgeschoteld. In sommige familieprogramma’s op tv komen weleens ongezonde voedingsproducten prominent in beeld, en ook via sponsoring – van festivals bijvoorbeeld – brengen bedrijven merknamen in beeld waarvoor een reclameverbod geldt.

LEES OOK > Reclamewijsheid voor ouders: spijker je eigen kennis over reclame bij

2. Na een online aankoop word ik overspoeld door reclame. Kan ik daar iets aan doen?

Heel vaak kan je je effectief uitschrijven onderaan een reclamemail. Maar dat betekent niet dat je gegevens worden verwijderd bij de afzender. Je gegevens kunnen dus opnieuw gebruikt worden, ook voor andere doeleinden, of zelfs worden doorverkocht.

We zijn ons er vaak niet voldoende van bewust, maar onze gegevens zijn van goudwaarde. Als je een dienst of product gratis krijgt aangeboden, dan zijn je identiteitsgegevens de prijs die je betaalt. Op basis van de enorme hoeveelheid data die over ons verzameld worden (big data) komen bedrijven zo enorm veel van ons te weten. Die gegevens zijn geld waard. Veel geld. En op die manier krijg te toch weer gerichte reclame op basis van je profiel. Via banners, mail, advergames, publireportages…

Onderschat daarbij niet hoe gedetailleerd de informatie is die over jou wordt bijgehouden. Waar je woont, je gezinssamenstelling, hoe en wanneer je naar het werk gaat, wat je graag eet en drinkt, wat je politieke voorkeuren zijn, en ga zo maar door. Het internet (en de bedrijven die aan de knoppen zitten van de big data die over jou worden verzameld) weet meer over jou dan je eigen partner, wordt wel eens schertsend gezegd.

3. Zo’n profiel zorgt ervoor dat ik alleen nog reclame zie die interessant is voor mij. Dat is toch best handig?

Reclame op jouw maat, dat is ontegensprekelijk een voordeel. Toch vallen er een paar kanttekeningen bij te plaatsen.

Reclame is geen goede bron om betrouwbare informatie over een product in te winnen. De doelstelling van reclamemakers is niet om objectieve informatie te verstrekken, maar wel om zoveel mogelijk te verkopen. Het is dus altijd een goed idee om je blik breder te houden dan datgene wat je bereikt via reclame.

Door het profiel dat van jou vergaard wordt, kom je terecht in een bepaalde categorie van consumenten, mét de bijpassende set reclame. Je belandt daardoor in een soort van ‘bubbel’, waar je een oordeel vormt op basis van de beperkte informatie die voor jou wordt uitgekozen en voorgekauwd.

Bovendien kunnen aanbieders van producten hun prijzen ook aanpassen in functie van je profiel. Zo kan het zijn dat jouw buurman minder moet betalen voor hetzelfde product op basis van de informatie die over jullie beiden werd verzameld.

4. De reclame-industrie werkt zelf regels uit om kinderen te beschermen. Volstaat dat niet?

Het klopt dat de sectoren zelf regels maken voor reclame. Met zulke zelfregulatie tonen de bedrijven dat ze zich bewust zijn van de maatschappelijke verantwoordelijkheid die ze hebben. Bovendien zouden regels die gedragen worden door de sector ook beter nageleefd moeten worden.

Maar zo simpel is het niet. Die regels zijn vrijwillig afgesproken, en zijn dus niet afdwingbaar. En ze gaan vaak niet ver genoeg om echt doeltreffend te zijn.

Een voorbeeld van de Belgische voedingsindustrie illustreert dat treffend: die neemt het engagement om geen reclame te maken gericht op kinderen onder de 12 jaar, tenzij voor gezonde voeding en drank. Maar wat gezond is, dat bepaalt de sector wel zelf. Zo vallen koekjes die voor meer dan een derde uit suiker bestaan (tot 35 gram suiker per 100 gram) daar nog binnen! Zelfs een suikerwafel wordt zo ‘gezond’.

LEES OOK > Hoe de privacy van je kind beschermen

5. Kinderen beschermen tegen reclame: hoe doe je dat dan?

Je kinderen beschermen tegen reclame, dat doe je niet door ze ervoor af te schermen, maar door ze ermee te leren omgaan. We leven nu eenmaal in een gemediatiseerde wereld.

Door hen erop te wijzen en er met hen over te praten, kun je je kinderen weerbaarder maken voor de invloed van reclame. Die reclamewijsheid – en, breder, mediawijsheid – wordt aangeleerd op school, maar ook thuis kun je die belangrijke vaardigheid aanscherpen.

Als ouder vind je heel wat tips op de website van Medianest. En op Veilig Online raak je op een interactieve manier meer vertrouwd met internet en privacy (en heel wat andere thema’s). Je kunt ook de webinars herbekijken.

Toch is er nog een extra beschermlaagje nodig. Kinderen hebben namelijk nog niet voldoende inzicht om reclame te herkennen en te doorgronden, en om hun gedrag daaraan aan te passen. En ook niet alle volwassenen zijn genoeg geïnformeerd over de mogelijke schadelijke effecten van producten.

Dit artikel verscheen in een iets andere versie in BraVo!, Brieven aan vrijwilligers van de Gezinsbond. Volg de Gezinsbond ook op Facebook, Twitter en Instagram om op de hoogte te blijven van nieuwtjes en activiteiten. Lid worden van de Gezinsbond kan hier.