Het nieuwe schooljaar is goed en wel begonnen, nieuwe klassen en vriendengroepen worden gevormd. Spannende dagen voor de kinderen en jongeren. Maar wat als de klassfeer toch niet is wat ze moet zijn en je kind gepest wordt? Wat doe je dan als ouder? ‘Toon begrip, laat voelen dat je er bent en benadruk dat je kind helemaal geen schuld treft’, zegt Corinne Lavaerts van het Vlaams Netwerk Kies Kleur tegen Pesten. De organisatie start dit schooljaar een nieuwe campagne tegen pesten.
Eerst enkele cijfers uit het Apestaartjaren Onderzoek. Uit deze online bevraging tussen oktober 2023 en januari 2024 blijkt dat 4% van de tieners en jongeren minstens wekelijks te maken krijgt met online pesten. Meisjes zijn vaker het slachtoffer dan jongens. 64% van de jongeren zegt dat ze bij hun ouders kunnen aankloppen, slechts 23% ziet in de leerkracht een vertrouwenspersoon. Een schrijnende 12% geeft aan bij niemand terecht te kunnen om te praten over online pestgedrag.
Het Vlaams Netwerk Kies Kleur tegen Pesten merkt dat de cijfers voor pesten jammer genoeg opnieuw stijgen: meer jongeren voelen zich gepest. Daarom start bij het begin van het nieuwe schooljaar en het werkingsjaar van veel sport- en jeugdverenigingen, een preventiecampagne die een heel jaar duurt.
Conflicten, plagen en pesten
‘Conflicten horen bij het leven, ook de beste vrienden maken al eens ruzie’, zegt Corinne Lavaerts. ‘En ook plagen mag je niet verwarren met pestgedrag. Plagen heeft een onschuldig karakter en is vaak grappend bedoeld, al wordt dat niet altijd zo ervaren. Beide partijen staan bij plagen op gelijke voet.
Dat is niet zo bij pesten, waar sprake is van een ongelijke machtsverhouding. Wij stellen dat pesten geen eigenschap is, maar een gedrag dat ergens van komt en kan aangepast worden. Iemand die pest, is niet per definitie een slecht persoon, maar wel iemand die fout gedrag stelt op een bepaald moment en onder bepaalde omstandigheden.’
Ongelijke machtsverhouding
Terwijl een ruzie doorgaans van korte duur is, kan pestgedrag lang aanslepen. ‘Bij pesten is er sprake van iemand die zijn positie in een groep wil vergroten ten koste van iemand anders. Beloont de groep het pestgedrag door mee te doen, door mee te lachen, door bang te worden of door niet te reageren, dan gebeurt het pesten keer op keer. Dat zorgt voor een gevoel van onmacht, het gevoel er alleen voor te staan. Als omstander ligt het niet altijd voor de hand om te reageren, want de vrees bestaat dat hij of zij ook het slachtoffer wordt. Zo creëert de groepsdynamiek onder invloed van pestgedrag een onveilige omgeving.’
Diepe littekens
Als je als kind gepest wordt, kan dat heel diep snijden. ‘Omdat pesten je raakt op persoonlijk vlak, tot in je diepste binnenste. Iemand die pest, grijpt makkelijk naar fysieke kenmerken omdat het zo makkelijk wordt omstanders mee te trekken in het gedrag. “Jij, dikke!” “Wittekop!” Die beledigingen vormen niet het onderwerp van de frustratie, maar ze zijn wapens die diepe littekens laten. Het maakt je als gepeste persoon heel onzeker.’
6 vragen die elke ouder zich wel eens stelt
1. Hoe weet ik of mijn kind gepest wordt?
Het is heel goed mogelijk dat je kind niet zomaar komt vertellen dat het gepest wordt. ‘Slachtoffers van pestgedrag geloven vaak dat er niets aan te doen is. Soms denken ze zelfs dat ze het verdienen of uitgelokt hebben. Of dat het pestgedrag zal toenemen als ze er met iemand over spreken’, zegt Corinne Lavaerts.
De symptomen dan? Kan je die herkennen? ‘Daar is moeilijk een eenduidig antwoord op te geven. Als je kind slecht slaapt, moeilijk eet en nog amper buiten komt, dan is er allicht iets aan de hand. Maar er kunnen andere oorzaken zijn dan pestgedrag. Het enige dat je echt kan doen, is een goede vertrouwensrelatie opbouwen met je kind. Als het zich veilig en comfortabel genoeg voelt om jou als ouder te vertellen wat er speelt, kan je samen bespreken welke verdere stappen je kan zetten.’
2. Wat moet ik doen als mijn kind me vertelt dat het gepest wordt?
‘Toon begrip, laat voelen dat je de situatie begrijpt en dat je beseft dat het voor je kind heel moeilijk is. Benadruk dat het pestgedrag niet de schuld is van je kind en stimuleer het om erover te praten. Wees dankbaar dat je kind je in vertrouwen neemt, want 12% van de kinderen en jongeren heeft het gevoel bij niemand terecht te kunnen.
En, heel belangrijk, onderneem geen actie zonder het eerst te bespreken met je kind. Dat zou het vertrouwen en het gevoel van onveiligheid alleen maar groter worden. Je loopt het risico dat je kind zich afsluit en dat zou extra schade berokkenen.’
LEES OOK > Waar kan je terecht als je kind in aanraking komt met pesten?
3. Wat kan een school doen? En doet ze wel genoeg om het pesten te stoppen?
‘Scholen beschikken best op voorhand over een duidelijke visie: elk teamlid, elke ouder en elke leerling moet weten hoe de school pestgedrag benadert. Met een gedragen visie wordt er sneller gehandeld en is ook duidelijk waar de grenzen liggen. Dan weet iedereen wat van hem of haar wordt verwacht.
Het risico dat er gepest wordt, is veel kleiner in een groep waarin iedereen zich goed voelt. Een preventieve aanpak is dus belangrijk. Niet alleen omdat de machtsverhoudingen dan beter zitten, ook omdat de omstanders zich dan veilig genoeg voelen om te reageren en het pesten een halt toe te roepen. Investeren in een goede groepssfeer bij het begin van het schooljaar is cruciaal in de strijd tegen pestgedrag.
Pesten los je best op daar waar het zich voordoet, binnen de groep. Als begeleider kijk je dus voor een oplossing binnen je groep, hoe je je groep kan aanspreken op zijn verantwoordelijkheid om een einde te maken aan het pesten en tot een herstel te komen. De niet-confronterende ‘No Blame’ methode wordt hierbij vaak gebruikt.
Als je het gevoel hebt dat er te weinig gebeurt tegen pesten, dan hoef je echt niet elke speeltijd aan de omheining te kijken. Dat biedt geen oplossing. Als ouder kan je het pesten in de klas niet oplossen. Ga in eerste instantie met de school en de leerkracht praten. Als dat geen oplossing biedt, kan je het Centrum voor Leerlingenbegeleiding betrekken. Ga zo telkens een trapje hoger door de stappen van de Wegwijzer te volgen (zie het stappenplan onderaan). Het heeft geen nut meteen het Kinderrechtencommissariaat te contacteren.’
4. Help, mijn kind is een pester! Wat nu?
‘Praat erover met je kind, toon je bezorgdheid. Keur het pestend gedrag af, maar bestempel je kind niet als een pestkop. Beschouw het als een leerkans voor je kind: iedereen mag fouten maken, maar je moet die fouten wel erkennen. Bespreek dat het gedrag gevolgen heeft en stimuleer je kind om zijn verantwoordelijkheid op te nemen. Vraag hem of haar: “Hoe kan je dit stoppen? Goedmaken?” Laat het inzien dat pesten gevolgen heeft. Je wilt echte vrienden maken, geen relaties ontwikkelen op basis van angst.
Probeer te weten te komen waarom je kind pest. Vaak gaat het om machtsverhoudingen. Voelt het zich onzeker en is het een manier om dat te compenseren? Zoekt het kind zijn plaats in de groep op een foute manier? Het gebeurt dat kinderen die in de lagere school werden gepest, in het secundair onderwijs zelf pestgedrag vertonen.’
5. Mijn kind wordt online gepest. Hoe kan ik dit stoppen?
‘Online pestgedrag is ook een machtsspel, net als offline. Wel kan online pestgedrag 24 uur per dag en 7 dagen per week doorgaan. Het kind is nergens meer veilig, dat is heel intensief. De angst en het onveiligheidsgevoel blijven ook als je de schoolpoort voorbij bent. Daarom is het belangrijk om samen het pesten aan te pakken, over de schoolpoort, het sportveld, het jeugdclubhuis heen. Rond deze problematiek zitten scholen steeds vaker samen met de lokale jeugd- en sportverenigingen, alsook met de stads- en politiediensten om het pesten ook voorbij de schoolpoort aan te pakken.
Het verspreiden van naaktbeelden van iemand zonder toestemming, of het pesten met naaktbeelden, kan een hele grote impact op iemands leven hebben. Wat weinig ouders weten, is dat je Child Focus kan contacteren om ongewenst verspreide naaktbeelden te laten verwijderen. Dat lost de situatie niet op, maar het ontmijnt wel even. Bij strafbare feiten kan je steeds de politie inlichten.’
LEES OOK > Wat doe je tegen cyberpesten en juice channels?
6. Mijn kind moet gewoon sterker worden en de persoon die pest op z’n plaats zetten!
‘De weerbaarheid van je kind verhogen kan zeker geen kwaad. Je kan thuis oefenen op “nee” zeggen, dat is een eenvoudige oefening waar je als ouder mee kan helpen. Er zijn ook allerlei vormingen. De weerbaarheid verhogen is een ondersteunende maatregel, maar niet dé oplossing. Je geeft zo immers de indruk dat de fout bij het kind ligt omdat het niet voor zichzelf durft op te komen. Wat geenszins het geval is. De oplossing moet binnen de groep gezocht worden, want pesten ontstaat door een ontwrichte groepsdynamiek.’
Pesten aanpakken: een stappenplan
Het Vlaams Netwerk Kies Kleur tegen Pesten bundelt alle nuttige informatie over het thema pesten op allesoverpesten.be. Ouders, begeleiders én jongeren vinden er ook duidelijke wegwijzers als houvast wanneer ze geconfronteerd worden met pestgedrag. Als ouder kan je acht stappen nemen.
- Probeer kalm te blijven en hou je emoties onder controle. Hou het gesprek met je kind op gang.
- Luister naar het verhaal van je kind. Stel vragen zoals: wat is er gebeurd? Hoe voelt het voor jou? Wat moet er veranderen? Wat is voor jou een stapje vooruit?
- Stel je kind gerust. Vertel dat (cyber)pesten onaanvaardbaar is en dat je kind er niet alleen voor staat. Maak duidelijk dat het geen schuld treft.
- Werk samen een plan uit. Doe niets wat je kind niet weet. Als je iemand moet contacteren terwijl je kind dit niet wil, vertel dan waarom dit echt nodig is.
- Contacteer je vertrouwenspersoon op school, de sportclub, de jeugdvereniging of de organisatie waar het pesten is begonnen.
- Probeer het pesten in eerste instantie intern, in de groep, op te lossen. Als dat niet lukt, kan je daarbuiten hulp zoeken: bij de schooldirectie, de groepsleiding, het sportbestuur of de club-API (aanspreekpunt integriteit). Gaat het om strafbare feiten? Contacteer dan de politie.
- Als de vorige stap niet lukte, zoek dan hulp hoger op de hiërarchische ladder, zoals het schoolbestuur of de API van de sport- of jeugdorganisatie.
- Als de vorige stappen onvoldoende hebben geholpen, kan je je wenden tot het Kinderrechtencommissariaat op kinderrechten.be.
Webinar Online pesten
Op dinsdag 1 oktober om 20 uur organiseren GO! ouders, KOOGO en VCOV, in samenwerking met Veilig Online (Gezinsbond en Child Focus) een gratis webinar over online pesten. Voor ouders van kinderen in het basis- en secundair onderwijs. Meer op kieskleurtegenpesten.be.
Cartoons: Bart Schoofs
Dit artikel verscheen in september 2024 in De Bond, het ledenblad van de Gezinsbond. De Bond kan ook bij jou (gratis!) in de bus vallen. Het enige wat je hoeft te doen, is lid worden. Nieuwtjes en activiteiten van de Gezinsbond meevolgen kan ook via Facebook, Twitter en Instagram.
Gepubliceerd op: 18/09/2024, laatste update op: 26/09/2024