Zo kunnen grootouders omgaan met een kleuter bij een scheiding

Hoe kinderen reageren op een scheiding is afhankelijk van verschillende factoren. Leeftijd, karakter en veerkracht van het kind spelen hierbij een grote rol, maar ook hoe de scheiding verloopt en hoe de ouders over elkaar praten. Hoe kunnen grootouders omgaan met hun kleuter bij een scheiding?

Ook al zijn kinderen zo klein als peuters en kleuters, ook zij voelen de impact van een scheiding. Ze kunnen het niet goed verwoorden, laat staan begrijpen, maar natuurlijk ervaren ze de gevolgen van zo’n verandering. Hoe kan je als grootouder omgaan met een peuter of kleuter van wie de ouders gaan scheiden?

Eén van de belangrijkste dingen die je kan doen om de reacties en het gedrag van het kind te plaatsen, is leren hoe peuters en kleuters omgaan met zulk groot nieuws. Een scheiding is iets abstract: wat dat is of betekent of wat dat veroorzaakt: dat begrijpen ze niet.

‘Mijn schuld’

Ze doen wel hun best om het te begrijpen, en betrekken het dan ook op wat ze kennen: zichzelf. Voor een peuter en kleuter is de wereld magisch. Ze zijn zelf het middelpunt en gebeuren twee dingen vlak na elkaar, dan is dat altijd zo. Toeval staat niet in hun woordenboek.

Vanuit die gedachtengang is het mogelijk dat ze een grote gebeurtenis zoals ‘mama en papa gaan in andere huizen wonen’ wordt gelinkt aan iets dat zij hebben gedaan (speelgoed niet opgeruimd, stiekem een snoepje genomen). Dit kan aanleiding geven tot een negatief zelfbeeld: ‘de scheiding is mijn schuld, ik ben slecht’.

Oudere kleuters zullen misschien in staat zijn dat uiteindelijk onder woorden te brengen of op te biechten. Jongere kleuters kunnen dat niet. Dat vindt zijn uitweg in bepaald, veranderd gedrag.

LEES OOK > De rol van grootouders bij een scheiding: ‘Grootouders spelen belangrijke rol bij verwerkingsproces’

Terugval

Veelal gaat dit om een ’terugval’: (terug) aanhankelijker worden of verlatingsangst krijgen, een tuut vragen, vaker op schoot willen of vragen om gedragen te worden, in de broek doen, schoenen niet meer aan of uit ‘kunnen’ doen, enzovoort.

Ook moeilijker inslapen of niet meer doorslapen, meer driftbuien, opstandig, agressief of net teruggetrokken gedrag komt voor.

Omdat de kleuter denkt dat zijn gedrag de oorzaak was, denkt hij ook dat ander gedrag de klok kan terugdraaien. ‘Ik wilde mezelf aankleden en nu is mama weg. Als ik weer klein ben en ik me niet kan aankleden, dan komt ze weer terug om voor mij te zorgen.’

Rouwproces

Ook peuters en kleuters rouwen om wat niet meer was. Dit verloopt anders dan bij volwassenen: ze kunnen niet de hele tijd verdrietig zijn. Op een moment worden ze overmand door verdriet, een tijdje later lopen ze weer vrolijk rond. Deze ‘emotiewissel’ is gezond voor het kind.

LEES OOK > Grootouders als veilige haven bij echtscheiding

Echte verwerking

De echte verwerking van de scheiding komt dan ook pas later. Dat kan één of zelfs enkele jaren later zijn, als de rust is weergekeerd. Er wordt dan niet altijd meer een link gelegd tussen het ‘lastige’ gedrag van het kind en de scheiding. ‘Hij/zij ging er zo goed mee om, en nu … ‘.

Deze kinderen verstopten of onderdrukten hun boosheid, angsten en verdriet, veelal om hun mama en/of papa te sparen. Ook bij veranderingen later in het leven, kunnen verdriet of angsten weer de kop op steken.

Wat kan je als grootouder doen?

• Benadruk dat het weggaan van mama of papa niets te maken heeft met iets wat zij deden. Herhaal deze boodschap regelmatig en met duidelijke woorden.
• Leg uit wat er gaat gebeuren: wat blijft hetzelfde, wat verandert? Komen ze nog steeds elke week op woensdag of wordt het woensdag en vrijdag? Of net om de twee weken? Maak dit zo concreet mogelijk. Schakel hierbij de hulp in van je kind, en geef dezelfde boodschap.
• Maak een kalender waarbij je met tekeningetjes duidelijk maakt wat op welke dag gebeurt. Wanneer zijn ze bij papa, wanneer bij mama, wie komt hen halen, wanneer zijn ze bij jou enzovoort. Kleuters kunnen nog niet heel lang op voorhand denken: drie dagen vooruit is al heel wat.
• Observeer het kind tijdens het spelen. Gevoelens en gedachten van het kind kunnen verwoord worden via het spel. Zo kan je horen waar hij mee zit.
• Speel mee of ga samen op stap! Mama en papa zitten in een rouwproces en hebben hier minder tijd en energie voor.
• Stel dezelfde grenzen als voor de scheiding: dat brengt duidelijkheid en zekerheid. Weersta de verleiding om het kind (veel) te verwennen.
• Geef je kleinkind de ruimte om te praten over mama en papa, stel af en toe een vraag. Gaat het kleinkind er niet op in, laat het onderwerp dan (even) rusten. Vertel erbij dat je altijd bereid bent om te luisteren.
• Laat het kleinkind toe contact te hebben met de andere ouder.

LEES OOK > Boeken over echtscheiding voor kleuters 

Kleinkind in twee huizen

Het dossier ‘Kleinkind in twee huizen’ kwam er omdat we als Gezinsbond merkten dat grootouders zich zorgen maken wanneer hun kinderen en kleinkinderen met een scheiding worden geconfronteerd.

Ook zijn ze op zoek naar manieren om hen te ondersteunen, informatie over echtscheidingen en die rol die zij daarin kunnen spelen.

In dit dossier brengen we tips voor steun en begeleiding samen, voor jezelf, voor je kind én voor je kleinkind(eren).

Volg de Gezinsbond ook op Facebook, Twitter en Instagram om op de hoogte te blijven van nieuwtjes en activiteiten. Lid worden van de Gezinsbond kan hier.