Op de eerste schooldag pinken veel peuters een traantje weg. De kleine hartjes van de ouders kan je er zo bij denken. Zal iemand erop toezien dat de kleine niet onder de voet gelopen wordt op de speelplaats? En wie zal het kind knuffelen als het pijn heeft of mama of papa mist? De instap naar de kleuterklas is overweldigend. ‘En te bruusk’, zegt Katrien Van Laere van het VBJK (Vernieuwing in de Basisvoorzieningen voor Jonge Kinderen). Hier en daar slaan kleuterscholen, kinderdagverblijven en naschoolse opvang de handen in elkaar om een warmere ‘transitie’ te creëren. Met de ouders als bondgenoten.
Instap in de kleuterklas
In Vlaanderen hebben we een gesplitst systeem. Kinderopvang is vooral bezig met zorg, kleuteronderwijs zit in het schoolsysteem en richt zich op leren. Een kind dat voor het eerst naar school gaat, komt in een compleet andere wereld terecht. Alles is nieuw: de mensen, de aanpak, de omgeving… Het ene kind kan daar iets beter mee om dan het andere, maar heftig is het sowieso. ‘Probeer de eerste weken niet te veel te plannen als ouder, zodat je er kan zijn voor het kind als het thuiskomt’, zegt Van Laere.
‘Ouders proberen de schok wat te verzachten, maar de overstap zelf moet dringend minder hard worden. We moeten af van de scheiding tussen zorg en leren. Een kind leert al veel voor de schoolleeftijd en kleuters hebben nog zorg nodig. Veel kinderbegeleiders en leerkrachten zien dat ook zo, maar toch wordt de nood aan zorg nog vaak als een hinderpaal beschouwd in de kleuterklas. Ouders vragen zich af: Is mijn kind klaar voor de kleuterklas? Hoe bereid ik het voor?’
LEES OOK > Verlatingsangst bij kleuters op school: wat als hij blijft wenen?
Kindrijpe scholen
‘We moeten ons niet afvragen wanneer kinderen schoolrijp zijn, maar hoe we scholen kinderrijp kunnen maken’, vindt Katrien Van Laere. ‘Kinderen ontwikkelen zich elk op hun tempo, maar alle twee- tot driejarigen hebben nog nood aan zorgende volwassenen.
Kleuterscholen moeten de nodige kennis, vaardigheden én visie in huis hebben om hen allemaal zo goed mogelijk te begeleiden. In zorg en leren. Anders mis je trouwens vooral kinderen die het meest baat hebben bij de stimulerende omgeving van de kleuterklas.’
Hoe ouders de overstap proberen te verzachten
Uit een onderzoek uitgevoerd door VBJK blijkt dat ouders en professionelen een aantal goedbedoelde strategieën hanteren om de instap naar de kleuterklas zachter te maken. Daar zijn ze op aangewezen zolang scholen niet beter afgestemd zijn op die jonge kinderen.
Kinderen ‘klaarstomen’
Ouders en kinderopvang zetten in op enkele ‘schoolse vaardigheden’: jasje aantrekken, brooddoos opendoen, zelfstandig naar het toilet gaan… Ook kennis van de Nederlandse (school)taal is een belangrijke maatstaf om ‘mee te kunnen op school’.
In de kinderopvang leren kinderen in groep leven en spelen, omgaan met regels, dagstructuur, tijdelijke afwezigheid van hun ouders…
Niet alle kinderen gaan naar de opvang, bij de instap in de kleuterklas mag je er dus niet van uitgaan dat ze dat al gewoon zijn. Kinderopvang moet ook vooral kinderen hier en nu ondersteunen en niet te veel bezig zijn met ‘voorbereiden op later’.
Later naar school sturen
Sommige ouders overwegen om hun kind langer thuis te houden tot ze ‘klaar’ zijn voor de school. Maar het is heel normaal dat kinderen op tweeënhalf à drie jaar nog niet zindelijk zijn, nood hebben aan een middagdutje, begeleiding nodig hebben bij het eten, moeite hebben met afscheid,… Dat zegt niets over schoolrijpheid. Een kindrijpe school is daarop afgestemd.
Doorbijten, het gaat wel over
Kinderen moeten door de moeilijke beginperiode heen, ouders houden zich sterk voor hun kinderen en kleuterleerkrachten zien de nood aan individuele koestering, maar hebben niet de mogelijkheid om erop in te gaan. De betrokkenen troosten zichzelf en elkaar met ‘het gaat wel over’. ‘We mogen het niet zomaar normaal vinden dat een kind wekenlang huilt als het naar school moet’, zegt Van Laere.
LEES OOK > Hoe kies je een school die bij jou en je kind past?
Zo kan het beter
‘De ondersteuning van kinderen bij de overstap naar het kleuteronderwijs hangt nu te veel af van individuele strategieën van ouders’, vindt Katrien Van Laere.
Maar er beweegt her en der in Vlaanderen wel wat op dat vlak. Enkele kinderdagverblijven, scholen en naschoolse opvangen gingen in proeftuinen (projecten om nieuwe dingen uit te proberen) samen aan de slag om de instap in de kleuterklas geleidelijk en warmer te maken. Geen van hen wil nog terug naar het oude, zo blijkt.
Kinderen die zich thuis voelen, stellen zich makkelijker open voor wat er in de klas gebeurt. En daar wint iedereen bij.
Vijf tips vanuit de proeftuinen
- Beschouw ouders als waardevolle medeopvoeders die veel informatie kunnen verschaffen over hun kind. Ouders die zich serieus genomen weten, voelen zich betrokken bij de school en zijn een waardevolle steun voor leerkrachten.
- Organiseer spel- en ontmoetingsmomenten op school of in de kinderopvang voor kinderen (en hun ouders) die niet naar de kinderopvang gaan. Kinderen leren de groepscontext kennen, ouders zien hoe het eraan toegaat en kunnen hun vragen en onzekerheden kwijt.
- Laat kinderbegeleiders van kinderdagverblijven meegaan met ouder en kind om te wennen in de school. Als vertrouwenspersoon van kind en ouder kunnen ze een warme brug slaan met het schoolteam. Leerkrachten krijgen zo ook het perspectief van iemand die lange tijd medeopvoeder van het kind was.
- Leer als schoolteam van de kennis en expertise van kinderdagverblijven op vlak van werken met ouders en hun wenbeleid. In een proeftuin in Antwerpen organiseert de school zo dagelijks onthaalmomenten voor ouders in de klas, waar vroeger de ouders aan de poort moesten wachten. Het zorgt voor meer welbevinden bij kinderen en ouders.
- En voor de ouders: laat je niet afschepen met ‘het is even doorbijten, het gaat wel over’. Weet dat het anders kan. Vraag een gesprek met de leerkracht, kinderbegeleider of school om te zien hoe de eerste schoolervaringen zo goed mogelijk kunnen verlopen voor het kind. En kies indien mogelijk een school die daarvoor openstaat.
LEES OOK > Rol van ouders in het onderwijs: ‘Ouders en leerkrachten moeten schouder aan schouder staan’
Meer info en inspiratie?
Warm, welkom en wederkerig: een inspiratieboek voor kleuteronderwijs om te komen tot een goede ouder-schoolsamenwerking. Met praktijkvoorbeelden uit zeven Vlaamse proeftuinen. Gratis downloaden of bestellen (verzendkosten) via vbjk.be.
Doorgaande Lijn
Het project ‘Doorgaande Lijn’ – een initiatief van Agentschap Opgroeien, Departement Onderwijs, Agentschap Onderwijsdiensten en (voormalig) ministers Beke en Weyts, wil de strakke scheiding tussen kinderopvang en kleuterschool weghalen. Twaalf pilootprojecten proberen kinderopvang, kleuterschool en naschoolse opvang te integreren in één werking en onderzoeken wat een naadloze overgang betekent voor kinderen, ouders en medewerkers.
Eerst zien, dan geloven?!
vbjk.be/nl/publicaties/over-de-streep: scholen in Gent zorgen voor een warme overstap met wenmomenten, ouderbetrokkenheid,…
Foto: VBJK – Caroline Boudry
Dit artikel verscheen in september 2022 in De Bond, het ledenblad van de Gezinsbond. De Bond kan ook bij jou (gratis!) in de bus vallen. Het enige wat je hoeft te doen, is lid worden. Nieuwtjes en activiteiten van de Gezinsbond meevolgen kan ook via Facebook, Twitter en Instagram.
Gepubliceerd op: 18/08/2022, laatste update op: 08/05/2023