Bij een erfenis zijn het in de eerste plaats je kinderen die van je erven, niet de kleinkinderen. Zij erven minstens het reservatair gedeelte, dat de helft van je nalatenschap bedraagt. Maar misschien denk je eraan om ook je kleinkinderen een financieel duwtje in de rug te geven. In dat geval bekijk je best eerst – al dan niet met een notaris – de mogelijkheden van een generatiesprong. De eerste drie pistes die we belichten, heb je zelf in handen. De andere twee niet.
1. Een schenking
Als grootouder kun je bij leven een schenking doen aan je kleinkinderen. Om dat te doen heb je twee mogelijkheden: met een notariële akte of met een hand- of bankgift. Kies je voor een notariële schenking, dan moet je bij een notaris langsgaan. In Vlaanderen betaal je daar een schenkbelasting van 3 procent op.
Bij een hand- of bankgift wordt er geen schenkbelasting betaald. Dat is dus de voordeligste manier, maar die brengt wel een risico met zich mee. Want wanneer je binnen de drie jaar na de schenking overlijdt, betalen je erfgenamen toch nog erfbelasting op het bedrag. Die belasting kan oplopen tot 9 procent voor de schijf boven 250.000 euro. Nog dit: om het tijdstip van de gift te kunnen bewijzen, heb je een aantal opties zoals een aangetekende brief of een zogenaamde pacte adjoint.
Jef en Martha willen 300.000 euro van hun vermogen schenken aan hun zes kleinkinderen. Elk kleinkind krijgt dan 50.000 euro. Als de schenking via een notaris gebeurt, moeten ze 3 procent schenkingsrechten betalen. Jef en Martha kunnen beslissen om de 50.000 euro via een bankgift over te schrijven. Dan moeten hun kleinkinderen geen schenkingsrechten betalen. Een voorwaarde is wel dat ze de juiste procedure volgen en nog drie jaar blijven leven.
2. Een testament
Wanneer je een testament opmaakt, kan je daar een legaat in laten opnemen voor je kleinkind. Daarmee bepaal je dat je na je overlijden een som aan je kleinkind schenkt. Per kleinkind kun je zo maximaal 12.500 euro belastingvrij schenken. Deze vrijstelling geldt bovendien niet alleen per kleinkind maar ook per grootouder. De sommen die via een legaat geregeld worden, vallen buiten de erfenis.
Een testament opmaken kan ook onderhands. Het moet eigenhandig geschreven zijn en zowel een datum als handtekening bezitten. Je kan dit onderhandse testament bij een notaris overhandigen. Dan ben je ook zeker dat het na je overlijden gevonden zal worden, aangezien een notaris elk testament moet laten registreren.
Jef en Martha hebben zes kleinkinderen. Ze kiezen er allebei voor elk kleinkind 12.500 euro na te laten bij hun overlijden. Zo hebben ze twaalf keer recht op een vrijstelling in de erfbelasting en laten ze in het totaal 150.000 euro van hun vermogen over aan hun kleinkinderen.
3. Een erfovereenkomst
Een andere manier om kleinkinderen te begunstigen, is bij de notaris een (punctuele) erfovereenkomst laten opstellen. Het gaat dan niet over een overeenkomst waarin de nalatenschap wordt verdeeld, maar wel waarin duidelijke afspraken over schenkingen worden gemaakt. Dat kan dus ook een schenking aan een kleinkind zijn. Details daarover lees je in de brochure ‘De erfovereenkomst’, die je downloadt via notaris.be.
4. Een vrijwillige erfenissprong
Sinds 2013 biedt het erfrecht de mogelijkheid om een erfenissprong te maken. Alles wat in de erfenis valt, komt dan rechtstreeks toe aan je kleinkinderen. Dat kan alleen wanneer je zoon of dochter (de ouder van je kleinkinderen) een verklaring van verwerping aflegt op de griffie van de rechtbank van eerste aanleg van je laatste verblijfplaats. Je kleinkinderen nemen dan de plaats in als erfgenaam en erven dus rechtstreeks. Het initiatief ligt altijd bij de ouders. Pas als zij de nalatenschap verwerpen, is een sprong mogelijk. Als grootouder kun je dit dus niet zelf beslissen, maar wel de mogelijkheid aanreiken. Bovendien ben je nooit helemaal zeker dat de zaken na je overlijden verlopen zoals tevoren werd besproken.
Opgelet! Wie een erfenis verwerpt, doet dat altijd voor de hele erfenis. Verwerpen in het voordeel van een van de kinderen kan ook niet. Alle kinderen nemen samen de plaats in van de erfgenaam die de erfenis verwerpt. Deze beslissing moet binnen de vier maanden na het overlijden worden genomen.
Jef en Martha willen Noah, Els en Marthe – de kinderen van Dirk – een financieel duwtje in de rug geven. Ze vragen daarom aan Dirk om de nalatenschap te verwerpen, waardoor die verdeeld wordt onder zijn kroost. Dat heeft ook voordelen wat de successierechten betreft die betaald moeten worden.
5. Een doorgeefschenking
Als je dochter of zoon de erfenis wel aanvaardt, kan zij of hij binnen het jaar belastingvrij een deel doorschenken aan een of meerdere kleinkinderen. Je kind betaalt altijd erfbelasting, maar als de doorgeefschenking binnen het jaar plaatsvindt, betalen de kleinkinderen geen schenkingsrechten. Dat kan niet alleen met roerende goederen (bv. geld), maar ook met onroerende goederen (bv. een woning). Ook hier heb je als grootouder niet het initiatief in handen en is het aan je dochter of zoon om een deel van de erfenis aan een of meerdere van je kleinkinderen door te schenken.
Isabelle erft een huis van 240.000 euro en schenkt dat door aan haar zoon Louis. Ze betaalt 18.600 euro erfbelasting (3 procent op 50.000 euro en 9 procent op de resterende 190.000 euro). Normaal bedraagt de schenkbelasting 12.600 euro (3 procent op 150.000 euro en 9 procent op de resterende 90.000 euro). Omdat Isabelle 18.600 euro erfbelasting betaald heeft, hoeft Louis de 12.600 euro schenkbelasting niet te betalen.
Herken je de vermelde situaties? Of niet? Wat als je kinderen hebt met en zonder kleinkinderen? Heb je nog vragen? Als lid van de Gezinsbond kan je bij de Sociaal-Juridische Dienst terecht. Ze staan voor je klaar via 02 507 88 66 of sjd@gezinsbond.be.
Dit artikel verscheen eerst in het Magazine voor GROOTouders (nr. 14, 2022). Ook ontvangen? Schrijf je dan in voor het magazine en de bijbehorende nieuwsbrief. Volg de Gezinsbond ook op Facebook, Twitter en Instagram om op de hoogte te blijven van nieuwtjes en activiteiten. Lid worden van de Gezinsbond kan hier.
Gepubliceerd op: 03/10/2022, laatste update op: 26/01/2023