Je kinderen opvoeden tot ze op eigen benen staan. Zo gebeurde dat vroeger en zo gaat het nog altijd. Het succes van boeken, podcasts en (online) community’s bewijst hoe jonge ouders voortdurend op zoek blijven naar allerlei adviezen om hun opvoedtaak ter harte te nemen. Dat begreep dr. Benjamin Spock heel goed toen hij kort na de Tweede Wereldoorlog dé bestseller over de verzorging van baby’s en kinderen schreef. Dit verhaal start bij Dokter Spock en neemt je verder mee langs enkele andere ‘opvoedbijbels’. Elk van die boeken heeft telkens weer houvast geboden aan een nieuwe generatie jonge ouders.
Amerikaanse klassieker
‘Baby- en kinderverzorging’ (1946) is de titel van het boek waarmee dr. Benjamin Spock zich op een laagdrempelige manier tot moeders richt. Het werk bevat niet alleen veel praktische en alledaagse adviezen (o.a. over de babyuitzet en kinderziektes), maar geeft ook een concrete beschrijving van elke stap in de ontwikkeling van een kind. Opvallend is de boodschap dat er weer geknuffeld en vertroeteld mag worden, terwijl eerdere generaties totaal andere dingen te horen kregen. Zo geloofde de wetenschap vóór de Tweede Wereldoorlog heel sterk in de idee dat je via de genen ‘goede’ mensen kon kneden. Van ‘love & fun’ in opvoeding was er toen maar weinig sprake.
Spocks opvoedbijbel — waarin hij overigens amper vier pagina’s aan de vader wijdt — roept bij velen herinneringen op. Zeker als je weet dat in 2003 de vijfenvijftigste (!) editie verscheen. Aangezien de dokter door een medische bril naar opvoeding kijkt, ontstond er controverse over zijn pedagogische adviezen.
Toch blijft het zijn verdienste dat hij voor het eerst met een zekere mildheid over opvoeden sprak, en daardoor ouders kon geruststellen. Wat wel verrast: dat een Amerikaanse arts — die vanuit die samenleving naar de wereld kijkt — ook in onze contreien decennialang zo succesvol was. Dat hij toen met maar weinig concurrentie af te rekenen had, speelt daar vermoedelijk in mee.
LEES OOK > Waarom knuffelen zo belangrijk is voor kinderen
Opvoedbijbels door de jaren heen
Sinds de eerste handboeken van pakweg honderd jaar geleden is de stroom aan boeken over opvoeding niet meer gestopt. In 1997 werden vijf keer zo veel opvoedboeken gepubliceerd als in 1975. En al leken er gaandeweg minder strikte eisen aan ouders gesteld, tegelijk nam de druk toe. Opvoeden werd een zaak van experts, mislukken die van moeders.
In 1992 verschijnt ‘Oei, ik groei!’ en ook dit boek blijkt een schot in de roos te zijn. Dr. Hetty van de Rijt en prof. Frans Plooij, een Nederlands koppel, baseerden zich voor hun ‘sprongetjes-theorie’ op jarenlang onderzoek naar de ontwikkeling van jonge kinderen. De achterliggende idee? Dat iedere baby in het eerste levensjaar een aantal sprongen in de mentale ontwikkeling maakt, waarbij elk sprongetje een nieuwe stap vooruit is. Zonder twijfel zorgen de vele eerlijke getuigenissen in ‘Oei ik groei!’ voor herkenning en erkenning.
Deze opvoedbijbel geeft ouders vooral de boodschap dat zij de eerste experts van hun baby zijn en zich niet te veel mogen laten (af)leiden door allerlei goedbedoelde adviezen uit hun omgeving.
LEES OOK > Dagboek papa Christophe: ‘Mijn baby doet alles op haar eigen tempo’
Ook voor vaders
Zoals het sprongetjes-boek generaties kersverse mama’s en papa’s een duw in de rug gaf, deed Peter Adriaenssens dat de voorbije decennia met zijn boeken voor ouders van tieners. In 1995 brengt deze kinder- en jeugdpsychiater ‘Opvoeden is een groeiproces: wegwijzer voor vaders en moeders’ uit, waarbij hij in de ondertitel duidelijk aangeeft dat hij zich ook tot de vaders richt.
Tussen de vele opvoedboeken die Adriaenssens daarna nog publiceert, springt zijn ‘Gids voor succesvol opvoeden’ (2007) er zeker uit. Zelf wijst hij erop dat het geen kookboek is met kant-en-klare recepten, maar wel een goede basis voor effectief ouderschap. Anders dan de talrijke adviezen die vandaag vaak in lijstjes gegoten worden, schrijft Adriaenssens over opvoeding als een verhaal. Bovendien doet hij dat vanuit een Vlaamse context, wat sterk verschilt van de Amerikaanse kijk van Dr. Spock.
Het buikgevoel
Sinds de opkomst van de sociale media lijkt de tijd van dé opvoedbijbel voorbij. Toch zoeken jonge ouders nu meer dan ooit naar houvast, en daar spelen behalve boeken ook podcasts, blogs, community’s en allerlei coaches en influencers gretig op in. Zowel offline 
als online. Vermeldenswaard is zeker Vaderklap, een online platform waar vaders elkaar inspireren met verhalen, ideeën en tips.
Bij de opvoedboeken die vandaag nog spraakmakend zijn, duikt ‘Mild Ouderschap’ van Nina Mouton op. Zij geeft ouders de boodschap om vooral te vertrouwen op hun buikgevoel, zeg maar hun moeder- of vaderinstinct. De ‘mild’ in Mild Ouderschap vertelt ons dat elk ouder ook maar een mens van vlees en bloed is, en dus hoe dan ook fouten maakt. Je bent niet alleen mild voor jezelf, maar ook voor je kinderen, voor je eigen ouders en je omgeving.
LEES OOK > Mild ouderschap: volg je gevoel
Ons dorp
Je kunt je afvragen of ouders vandaag minder goed op hun taak voorbereid zijn dan pakweg honderd of tweehonderd jaar geleden. Het is een feit dat in vroegere tijden kinderen dichter bij hun ouders woonden en een oudere zus of broer vlugger mee de zorg in het gezin opnam.
Opvoedadviezen spelen daarom zeker een belangrijke rol om ouders een wegwijzer te bieden. Tegelijk moeten we er ons van bewust zijn dat veel inzichten over opvoeding ook via de omgeving (grootouders, vrienden, opvang, school…) doorgegeven worden.
Denk aan grootmoeders spreuken en wijsheden die als een soort gestolde ervaring van generatie op generatie worden overgedragen. Niemand voedt uiteindelijk zijn kind alleen op. Niet toevallig maakt de uitspraak ‘It takes a village to raise a child’ dan ook allang deel uit van ons gemeenschappelijke bewustzijn op het vlak van opvoeding.
Dit artikel kwam tot stand met de medewerking van onderzoeker Philippe Noens van het Kenniscentrum Gezinswetenschappen (Odisee Hogeschool) en expert kinderopvang Michel Vandenbroeck (UGent).
Dit artikel verscheen in het Magazine voor GROOTouders (nr. 15, 2023). Ook ontvangen? Schrijf je dan in voor het magazine en de bijbehorende nieuwsbrief. Volg de Gezinsbond ook op Facebook, Twitter en Instagram om op de hoogte te blijven van nieuwtjes en activiteiten. Lid worden van de Gezinsbond kan hier.
Gepubliceerd op: 16/01/2023