Het leven als ouder voelt soms als een rodeo. In een paar sprongen gaat het van rustig draven naar wild grinniken en bokken. Terwijl je liefst samen wil galopperen langs liefdevol geplaveide paden. Hoe geraak je (terug) op weg naar meer verbinding met je kind? Ik vraag het aan Annelies Peeters. Naast psychotherapeut en moeder is ze trainster in verbindende communicatie – ook wel geweldloze communicatie genoemd. Spoiler alert: naast de ruiters van je kind observeer je vooral ook de ruiters die in jouw zadel kruipen.
Vind verbinding met je kind
Hoe kwam verbindende communicatie in je leven?
Annelies: ‘Ik kende het al even, maar ging het pas leven toen ik mama werd. Zelfbewustzijn vond ik altijd al interessant. Als ik terugkijk naar mijn eigen kindertijd, herinner ik me sommige situaties waarin mijn ouders en ik tegenover elkaar stonden, met boosheid en frustratie.
Als kind hoorde ik vaak dat ik flauw was of overdreef, want ik huilde snel. Uiteindelijk ging ik dat ook zelf denken, en werd ik onzeker. “The way we talk to our children becomes their inner voice”, zegt auteur Peggy O’Mara. Ik wilde het anders voor mijn kinderen. Toen ik zwanger was, las ik het boekje ‘Opgroeien in vertrouwen’ van Justine Mol, over opvoeden zonder straffen en belonen. “Dat is het!”, voelde ik meteen.’
Kan je kort uitleggen waar verbindende communicatie voor staat?
Annelies: ‘Grondlegger Marshall Rosenberg ontwikkelde een simpel model, met vier stappen om in verbinding te gaan: waarneming, gevoelens, behoeften en verzoek. Met de uitleg ben je snel mee. De confrontatie én de aha-momenten komen vaak als je het begint toe te passen. Dan besef je bijvoorbeeld dat je vervreemd bent van je gevoelens, of geen taal hebt om uit te drukken wat er in je binnenste leeft.’
‘Verbindende communicatie vertrekt vanuit wat je ziet en hoort, niet vanuit wat je daarvan vindt of denkt’ – psychotherapeut Annelies Peeters
‘Om in verbinding te gaan met een ander, moet je eerst kunnen verbinden met je eigen gevoelens en behoeften. Dat vraagt bewustzijn en oefening. Je wordt uitgedaagd om de plek te vinden in jezelf waar je anders kan kijken naar het gedrag van je kind, voorbij ingeslepen gedachtepatronen en oordelen. Als dat lukt, reguleer je jouw zenuwstelsel en volgt dat van je kind vaak vanzelf. Jonge kinderen co-reguleren hun zenuwstelsel via dat van hun ouders.’
LEES OOK > Verbindend opvoeden: hoe doe je dat?
Minder oordelen
Waarin zit voor jou het goud in verbindend communiceren?
Annelies: ‘Verbinding zit genetisch in ons geprogrammeerd. Zonder verbinding kunnen we niet overleven. Dat betekent dat kinderen van nature willen meewerken en verbinden. Toont een kind weerstand? Dan voelt het zich bedreigd in zijn behoefte. Bij het minste signaal van bedreiging of geweld, schiet ons zenuwstelsel in survivalmodus. Dan ga je bevriezen of in jezelf keren (freeze), vechten of rebelleren (fight) of vluchten (flight).
Oordelen is ook een vorm van geweld. Als iets je triggert, vraag je dan af hoeveel van je gedachten eigenlijk oordelen en interpretaties zijn. Geweld start in je gedachten. Als je spreekt met een oordeel, bijvoorbeeld goed of stout, ben je de ander vaak al kwijt. Verbindende communicatie vertrekt vanuit wat je ziet en hoort, niet vanuit wat je daarvan vindt of denkt. Je blijft in je gesprek dicht bij de waarneming. Voor een kind is dit helder, concreet en uitnodigend. Kinderen weten echt vaak zelf wat belangrijk is.
Ik gaf ooit een training aan kinderbegeleiders die toezicht houden op school. Toen ik een van die begeleidsters terug zag, vertelde ze enthousiast “dat stuk over de waarneming werkt echt!” Ze zei in de refter niet langer “je hebt je bord nog niet leeggegeten”, maar wel “ik zie dat er nog patatjes in je bord liggen”. Toen bleek dat de kinderen vanzelf verder aten. Let op, het is geen tovertruc. Al ontstaat er wel vaak spontaan meer samenwerking als een kind minder spanning en oordeel voelt.’
Is verbindende communicatie de oplossing voor elk conflict?
Annelies: ‘Dé oplossing bestaat niet. De sleutel zit in observeren wanneer jouw gevoelens geraakt worden, en hoe je daarnaar handelt. Stel dat je kind weent. Wat raakt dat in jou? Hoe snel schiet je in gedragsgerichte oplossingen, zoals een koek geven als afleiding? Hoe vaak denk je in termen van goed en fout, zoals “stop met wenen, dat is toch niet erg”? Of ga je op zoek naar een schuldige of slachtoffer, zoals “ik ben een slechte ouder”?
Verbindende communicatie vraagt om als ouder los te komen van je eigen aangeleerde opvoedovertuigingen, zoals dat kinderen moeten leren luisteren. Het is een illusie dat je een ander kan veranderen en opvoeden. Kinderen willen van nature bijdragen. Ze hebben vooral empathie nodig, en een luisterend oor. Luister jij écht naar je kind? Dan luistert het automatisch ook naar jou. Dat is opgroeien vanuit vertrouwen, door voor te leven, en waarden mee te geven vanuit je buik.’
LEES OOK > Ruzies tussen broers en zussen: hoe ga je ermee om?
Schuldgevoel
Kan je dit concreet maken met een voorbeeld?
Annelies: ‘Als je peuter zich begint voort te bewegen, wil die alles ontdekken. Hij begint gedrag te stellen, zoals een stopcontact aanraken, en dan loopt het vaak al mis. We denken snel in goed of fout, normaal of abnormaal, gezond of ongezond. Terwijl je kind gewoon zelf wil kunnen kiezen. Moet je hem laten doen? Natuurlijk niet. Verbindende communicatie betekent niet dat je kind zomaar alles mag. Wel dat er ruimte is voor zijn gevoel en behoefte.
Ik neem mijn kind ook weg als zijn vingers naar een stopcontact gaan, of als hij midden op straat fietst. Dat doe ik vanuit beschermende macht, om te zorgen voor zijn veiligheid. Daartegenover staat bestraffende macht, die vertrekt vanuit een oordeel. Voel je zelf het verschil tussen “verdorie, hoe vaak moet ik nog zeggen dat dat niet mag” en “ik was zo bang dat ik heb geroepen, ik wou echt dat je veilig was”? Het is belangrijk dat je je daarvan bewust bent, zonder jezelf te veroordelen.’
En dan komt het schuldgevoel, voor veel ouders die dit nu lezen.
Annelies: ‘Zodra je in schuld denkt, verlies je de verbinding met jezelf. Ga op zoek naar wat eronder zit, en wat je nodig hebt om dat te verzachten. Je voelt misschien onmacht en verdriet omdat je verbinding wilde, en je anders hebt gedragen. Ik leerde dat proces ook gaandeweg.
Tanden poetsen was vroeger een strijd. Ik probeerde mijn kind spelend te overtuigen, door de tandenborstel te laten leven. Soms werd ik streng, door te dreigen dat hij geen verhaaltje kreeg. Tot ik me afvroeg wat er in mijn hoofd gebeurde, als mijn kind niet luisterde? Ik voelde vooral schrik dat hij, of zijn broer, dan misbruik gingen maken van de situatie. Terwijl dat niet zo hoeft te zijn. We houden soms vast aan principes die niet kloppen.
Natuurlijk heb ik mijn kinderen ook verplicht om nú hun schoenen aan te doen, om ze dan snel in de autostoel te proppen. Ik veroordeel dat niet. Maar eens in de auto, kon ik wel mijn verdriet voelen. Dan deelde ik iets met mijn kinderen vanuit die plek, zoals “ik merk dat ik mij verdrietig voel door hoe ik met jullie ben omgegaan, omdat ik eigenlijk echt graag rekening wil houden met iedereen.”
Er lopen dagelijks dingen mis in het leven, dat kan je niet voorkomen. Als er iets misloopt, moet je kind wel herstel ervaren in jullie verbinding. Vergeef ook jezelf, als je spijt hebt, en laat je kind ervaren hoe het voelt als je spreekt vanuit je binnenste. Een sorry voorleven is zoveel meer waard dan kinderen verplichten om sorry te zeggen.’
Ontmoet in het verschil
Je bracht zelf twee tieners groot met deze waarden. Hoe loopt het bij jullie thuis?
Annelies: ‘Ik pluk de vruchten van de zaadjes die ik plantte in die eerste zeven afhankelijke jaren. Er is verbinding en begrip in ons gezin, ik heb vertrouwen in mijn kinderen en iedereen durft zichzelf te zijn. Dat betekent niet dat er geen conflicten zijn. Wel dat we onszelf en elkaar kunnen ontmoeten in het verschil. Mijn kinderen mogen anders denken dan mij. De vraag is hoe we naar elkaar blijven luisteren vanuit nieuwsgierigheid naar de verschillen.
‘Het is niet omdat je naar behoeftes luistert dat je ze ook direct moet inlossen, maar je manier van reageren maakt wel een verschil’ – psychotherapeut Annelies Peeters
Mensen denken soms dat verbindende communicatie conflict vermijdt. Het tegendeel is waar, je leert net omgaan met conflict. Ja, ik luister naar wat mijn zonen voelen en willen. Nee, dat betekent niet dat ik hen zomaar geef wat ze vragen. Het is niet omdat je naar behoeftes luistert dat je ze ook direct moet inlossen. Al maakt jouw manier van reageren wel een verschil.
Wil je kind een koek? Dan kan je kiezen welke nee je geeft. Sommige reacties vertrekken vanuit een oordeel, zoals “nee, je weet dat zoet ongezond is” of “daar word je dik van.” Andere laten meer ruimte voor verbinding. Je kan bijvoorbeeld aangeven waarom je nee zegt, zoals “onze afspraak is een koek per dag, ik wil me daaraan houden.” Je kan erkenning geven: “Je voelt nu frustratie omdat je het liefst zelf zou kiezen, dat snap ik.” Of oprechte interesse tonen: “Welke koek zou je nu graag eten?” Dé oplossing bestaat niet. Maar als je kind vertrouwt dat je open en nieuwsgierig bent, kan je samen best wel wat aan.’
Is er iets dat je graag nog wil meegeven aan (toekomstige) ouders?
Annelies: ‘We willen allemaal dat onze kinderen opgroeien als gezonde volwassenen die weerbaar en zelfstandig zijn, liefdevol en vol vertrouwen. Terwijl ze als kind moeten luisteren en respectloos worden genoemd als ze niet gehoorzamen. Je kan kinderen niet weerbaar opvoeden als je verwacht dat ze gewoon luisteren.
De oorzaak van de meeste gedragsproblemen is een gebrek aan verbondenheid, niet aan discipline. Het is een uitspraak van ontwikkelingspsychologe Aletha Solter die mij bijblijft. Kinderen hebben het meeste liefde nodig als ze het niet verdienen. Door mijn kinderen niet-veroordelend op te voeden, draag ik mijn steentje bij aan een samenleving waar ruimte is voor respect en verschil. Ik gun mijn kinderen een andere plek dan de schuld, het oordeel en de pijn die veel mensen ervaren. “The way we talk to our children becomes their inner voice”, dat vat voor mij alles samen.’
Volg de Gezinsbond ook op Facebook, Twitter en Instagram om op de hoogte te blijven van nieuwtjes en activiteiten. Lid worden van de Gezinsbond kan hier.
Gepubliceerd op: 24/03/2024, laatste update op: 29/03/2024