Neem je tegelijk de zorg op voor een oudere én een jongere generatie? Dan ben je een ‘sandwicher’. Vaak kan de combinatie werk/zorg zwaar wegen. Het Kenniscentrum Gezinswetenschappen van Odisee Hogeschool interviewde 37 sandwichers – zowel vrouwen als mannen – en ontdekte wat het zo lastig maakt. Doe zelf ook de test om te zien of je niet te veel hooi op je vork neemt.
Dubbele zorgtaak
De sandwichgeneratie is echt kampioen in zorg. Ze zorgen voor de ouders of schoonouders en voor de eigen kinderen of kleinkinderen. Vaak doen ze er nog een schepje bovenop, en kijken ze ook om naar een ouder familielid of een buur.
Sommige sandwichers hebben het extra zwaar, bijvoorbeeld als ze zelf een kind met een beperking hebben, of als een van hun ouders dementie krijgt.
‘Mijn vader beseft zelf dat hij achteruitgaat, en dat frustreert hem. Hem zien wenen op momenten van onmacht is heel moeilijk. Ik wil hem helpen, maar ik kan die afgestorven hersencellen er jammer genoeg niet terug insteken. Dat is emotioneel heel zwaar.’
LEES OOK > Wat geeft de sandwichgeneratie energie?
De zorg voor de oudere generatie weegt meestal zwaarder dan de zorg voor de eigen kinderen of kleinkinderen. Maar dat is niet altijd zo.
Sommige sandwichers vinden dat hun kinderen hun hulp te sterk opeisen, en die veel te vanzelfsprekend vinden. Ook zij kunnen de combinatie werk/zorg zwaar maken.
‘Elke vrijdag komen de kleinkinderen naar ons, want dat is mijn vrije dag op het werk. Een paar maanden geleden voelde ik me niet goed en heeft mijn man gebeld naar onze dochter: “De kindjes kunnen echt niet komen”.
Ze heeft dat heel negatief opgenomen. Ik besefte toen dat ik op vrijdag ook soms wel andere dingen wil doen, en heb gevraagd om ze soms toch naar de kinderopvang te brengen. Dan raak je toch een gevoelige snaar.’
Onvoorspelbare zorg
LEES OOK > Tips om je grenzen te bewaken als grootouder
Zorgen voor veel mensen tegelijkertijd legt heel wat druk op de schouders van de sandwichers. Een goede planning is dan een van de beste manieren om overeind te blijven. Maar sommige dingen vallen nu eenmaal niet te plannen.
Een gebeurtenis kan je leven van de ene dag op de andere volledig omgooien – door zaken die je niet in de hand hebt. Die onvoorspelbaarheid is knap lastig, en het is vaak een bron van stress.
‘Mijn ouders waren supergezond, en hadden geen hulp nodig. Van de ene dag op de andere verandert dat. Dan besef je: “Ik wil ze nog niet kwijt.” Dat is zwaar. Je weet nooit wat er boven je hoofd hangt.’
Permanent op ‘aan’
Nog iets wat de combinatie werk/zorg zwaar maakt, is dat veel sandwichers het gevoel hebben dat ze permanent beschikbaar moeten zijn: als er iets gebeurt, wil je snel ter plaatse kunnen zijn.
Die verre reis of lange vakantie? Die wordt dan maar naar het achterplan geschoven. Zo weegt de sandwichpositie ook op hun gezinsleven en partnerrelatie.
Sandwichers hebben het gevoel dat ze voortdurend alert moeten blijven. Mentaal en emotioneel is dat ontzettend belastend.
‘Soms word ik gek van de keren dat mijn vader telefoneert. Maar als hij niet belt, ben ik ook niet op mijn gemak. Dan zie ik al voor mij dat hij gevallen is. Dan vraag ik mij af of er niets gebeurd is.’
Ouderrollen omgekeerd
LEES OOK > Sandwichgeneratie: hulp vragen en grenzen stellen in een kunst
Je eigen ouders zien verouderen, veranderen en aftakelen – het is niet gemakkelijk. In plaats van als ouder voor jou te zorgen, hebben zij nu zelf zorg nodig. De rollen keren om, en dat is vaak een moeilijk aanvaardingsproces.
‘Ik heb eigenlijk twee mama’s. De mama die ze was voor ze ziek werd, en de mama die ik nu heb. Het heeft een hele tijd geduurd voordat ik die tweede mama aanvaard heb.
Vroeger, voor ze ziek werd, was het altijd gezellig wanneer ik langskwam. Je zit samen aan tafel met een koffietje en doet een babbeltje. Als ik nu thuis kom ben ik diegene die de koffie zet. Het is anders.’
Op een moment dat je eigen leven heel druk is door de combinatie van werk en gezin, en je eigenlijk zelf extra hulp kan gebruiken, valt een belangrijk element van emotionele ondersteuning weg. Het kan lastig zijn om dat te dragen.
‘Ik kan nu nooit meer naar mijn mama bellen om samen te lachen over de grappige dingen die me overkomen zijn. Haar karakter is aan het veranderen. Als ik nu bel, krijg ik “onder mijn voeten”.
Na een telefoontje ben ik altijd gestresseerd, en ik heb het ook net zo lastig op mijn werk. “Wat gaat het nu zijn?” denk ik als ik haar na het werk opbel. Het zijn zorgen die je nooit meer loslaten.’
Gedeelde zorg
Het belang van een goed (familiaal) netwerk valt moeilijk te overschatten. Als broers en zussen de taken in een goede verstandhouding verdelen, dragen vele schouders de verantwoordelijkheid. En dat maakt een wereld van verschil.
Als de zorg ongelijk verdeeld is, leidt dat vaak tot frustratie en boosheid: ‘Waarom moet ik dit weer helemaal alleen doen?’ Ook de partner en groter wordende kinderen kunnen inspringen. Als dat niet gebeurt, loert frustratie om de hoek.
‘Nadat je Wereldoorlog III hebt uitgevochten, zullen mijn pubers wel eens helpen. Maar er is iets dat blokkeert in hun hoofd. Het is zelfs nog te veel om hun eigen kleren in de kast op te bergen of de badkamer wat proper te houden.’
Die gedeelde verantwoordelijkheid geldt ook voor de professionele hulpverlening. Als de communicatie met de zorgverstrekker stroef verloopt, of als de kwaliteit van de zorg te wensen overlaat, kan dat zwaar wegen op de sandwichers.
LEES OOK > Heb ik recht op financiële steun als mantelzorger?
Is jouw combinatie werk/zorg te zwaar?
De Caregiver Strain Index is een internationaal instrument waarmee je kunt kijken of jouw situatie nog in evenwicht is. Dat doe je door 13 vragen te beantwoorden met ja of nee:
- Ik slaap ’s nachts niet goed
- Het kost me nogal wat tijd en moeite om de zorg te verlenen
- De zorg is lichamelijk zwaar
- Door de zorg kan ik dingen die ik graag wil doen niet meer doen
- Ik heb mijn dagelijks leven moeten aanpassen
- Ik heb mijn plannen moeten wijzigen
- Ik moet mijn tijd aan heel veel zaken besteden
- Ik en de persoon of personen voor wie ik zorg, gedragen ons emotioneel anders ten opzicht van elkaar dan vroeger
- Het gedrag van degene voor wie ik zorg maakt me soms van streek
- Ik vind het pijnlijk om te zien dat de persoon voor wie ik zorg sterk is veranderd
- Ik heb mijn job moeten aanpassen omwille van de zorgsituatie
- De zorgsituatie neemt me sterk in beslag
- Ik ervaar financiële druk
Heb je meer dan 7 keer ‘ja’ geantwoord? Dan is het risico reëel dat de combinatie werk/zorg te zwaar is, en dat je overbelast bent. Neem dan contact op met je huisarts om het te bespreken.
Oefening van sandwichcoach Veerle Lengeler: draagkracht en draaglast
Heb je niet echt zicht op jouw situatie? Deze oefening rond draagkracht en draaglast kan helpen.
Beeld je een klassieke weegschaal in. Aan de ene kant liggen alle ingrediënten die de situatie zwaarder maken, aan de andere kant de ingrediënten die energie geven. Het is belangrijk dat de weegschaal in balans is.
Als de combinatie werk/zorg zwaar is maar er voldoende energiegevers zijn, blijft de situatie in evenwicht. Zijn er te weinig energiegevers, dan kan er een probleemsituatie ontstaan.
MEER WETEN? Nog veel meer artikels en oefeningen vind je in ons dossier over de sandwichgeneratie.
Samen met het Kenniscentrum Gezinswetenschappen van hogeschool Odisee, Cense-Odisee en Loopbaanbegeleidingscentrum Emino- Kompas heeft de Gezinsbond in 2018 een project opgestart om deze sandwichgeneratie beter te ondersteunen. Het project loopt tot 2021 en wordt gesteund en gefinancierd door het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse Overheid. De tool die gemaakt werd voor organisaties kan je hier raadplegen.
Volg de Gezinsbond ook op Facebook, Twitter en Instagram om op de hoogte te blijven van nieuwtjes en activiteiten. Lid worden van de Gezinsbond kan hier.
Gepubliceerd op: 12/11/2020, laatste update op: 19/11/2021