Hoe ga je om met familieruzies? Bemiddelaar Liliane Gepts geeft advies

Ruzie, ambras en gedoe: het valt voor in de beste families. Bemiddelaar Liliane Gepts weet er alles van, dus ik zoek haar op voor een gesprek. We hebben het over familieruzies, taboes, cement en emoties. ‘Soms is het al genoeg om simpelweg te luisteren naar mensen.’

De expert

Liliane Gepts is jurist en erkend bemiddelaar, zaakvoerder van Amani Consult (Amani betekent vrede in het Swahili, n.v.d.r.), waar ze advies, bemiddeling en coaching geeft rond erfenissen. Haar vier pluskleinkinderen zijn tussen anderhalf en vijf jaar, en noemen haar Omali.

Taboes

Hoe zit het in Vlaanderen? Zijn wij ruziemakers of niet?

Liliane Gepts: ‘Ik denk dat we vooral veel opkroppen. Het is de laatste jaren een beetje aan het verbeteren, maar de doorsnee Vlaming is geen open boek. Wij praten niet graag over gevoelens. Nederlanders zijn een pak opener, ze zeggen wat ze denken en laten het al sneller eens botsen. Vlamingen spreken bepaalde dingen liever niet uit, waardoor ideeën of veronderstellingen soms een gigantische omvang krijgen in hun hoofd. Een omvang die absoluut niet in verhouding is met de aanleiding. Er zijn nog veel taboes in Vlaanderen.’

Emotionele waarde

Is geld een voorbeeld van zo’n taboe?

‘Je hoort vaak zeggen: “Van zodra er geld komt bij kijken, ontstaan er familieruzies.” Ikzelf denk dat vooral de symboolwaarde van geld de aanleiding vormt. Als je vijf euro moet verdelen onder je twee kinderen en je geeft het ene kind twee euro en het andere drie… Tja, dat gaat om één euro verschil, maar het kind met twee euro kan zich de vraag stellen: “Waarom krijg ik minder?”

Er kunnen ook familieruzies ontstaan rond spullen die op zich geen waarde hebben. Neem nu een gezin waarvan de laatste ouder overlijdt. Een van de kinderen woont in het buitenland en reist naar België voor de begrafenis, maar intussen beginnen de andere kinderen al wat op te ruimen in het ouderlijk huis. De oude tuinspullen en de versleten strohoed van de vader gooien ze weg. Het kind uit het buitenland komt toe en vraagt vrijwel meteen: “Waar is de strohoed van papa? Wat? Weggegooid? Komaan, als ik aan papa denk, zie ik hem in de moestuin met zijn strooien hoed, ik had die zó graag meegenomen.” Die hoed heeft voor dat ene kind een enorme symbolische, emotionele waarde, waardoor er ruzie ontstaat.

En zo gaat dat wel vaker met inboedel en persoonlijke spullen: ze zijn meestal niet veel waard, maar voor de mensen die ermee opgroeiden, maakt het deel uit van hun kindertijd.’

Altijd alles eerlijk verdelen, het lijkt me heel moeilijk. Het is zowel een materiële als een emotionele kwestie…

‘Ook al ben ik jurist van opleiding en heb ik fiscaal recht gestudeerd, halfweg mijn carrière heb ik beseft dat het relationele aspect even belangrijk is als het juridische. Ik hecht daar nu evenveel waarde aan. Ik kan aan een klant uitleggen wat het meest voordelige is op fiscaal vlak, maar ik vraag ook altijd: “Hoe voelt dit voor u? En hoe gaat het overkomen bij de kinderen en kleinkinderen? Wat zullen de gevolgen zijn voor hun onderlinge relaties?”’

LEES OOK > Met je familie praten over je erfenis: hoe doe je dat?

Sterke cement

Er zijn families waar iedereen goed met elkaar opschiet, je kan je dan nauwelijks voorstellen dat die mensen ooit in een heftige familieruzie verzeild zouden raken. Kan het iedereen overkomen?

‘Zeg nooit nooit. Ik zie een gezin als een systeem: als je opgroeit heeft iedereen zijn rol, zowel de ouders als de kinderen. Van zodra daar iemand bijkomt of wegvalt, verandert heel de dynamiek.

Toen ik lesgaf in familiale bemiddeling, liet ik mijn studenten een fysieke oefening doen. Ze moesten allemaal rechtstaan, in hun hoofd twee personen kiezen uit de groep en dan ergens plaatsnemen zodat ze van elk van die twee even ver stonden. Je ziet dan heel dat systeem in gang komen, want als de ene zich verplaatst, moet de andere ook weer ergens anders gaan staan.

‘Van zodra in een gezin iemand bijkomt of wegvalt, verandert heel de dynamiek en kan er spanning ontstaan.’

Stel nu dat in een klassiek gezin de papa overlijdt, de patriarch die alles besliste. Wie neemt zijn plaats in? De mama? Het oudste kind? Of specifiek de oudste zoon? En wat als de jongste dochter die rol opneemt omdat zij de enige is die gestudeerd heeft? “Allez, toch niet ons kleinste zeker!” Maar die kleinste is intussen misschien ook al vijftig jaar! (lacht)

Zie je, zo’n veranderend systeem kan voor heel wat spanningen zorgen. Als gezins- en familieleden goed overeenkomen, is dat omdat de cement zo sterk is. En misschien zijn het de ouders die voor die cement zorgen, maar evengoed is dat iemand van de kinderen of de schoonkinderen. Elke familie heeft zo wel iemand: degene die initiatief neemt om samen te komen, die begaan is en een luisterend oor geeft aan wie het nodig heeft… Als die persoon wegvalt, kan het gebeuren dat de verbinding wegvalt en familieleden elkaar bijna niet meer zien. Je kan dus nooit zeggen dat het in jouw familie niet zal voorvallen. Net zoals dat ene kind zich niet kon voorstellen dat iemand zoiets waardevols als de strohoed van papa zou weggooien. Neem daar nog de rouwverwerking bij – zeker als mensen net in de fase van kwaadheid zitten – en het ontploft.’

Is er iets wat je kan doen om die familieruzies te voorkomen?

‘Ook al ligt het moeilijk, probeer zoveel mogelijk te bespreken met elkaar. Ooit kwam er een koppel bij mij met een zorgbehoevend kind. Die mensen wisten dat dat kind later nooit zoveel geld zou kunnen verdienen als hun andere kinderen. Daarom wilden ze laten vastleggen dat dat zorgbehoevende kind meer zou erven. Ik heb die ouders aangeraden om rond de tafel te gaan zitten en dat te bespreken met hun kroost.

Eerst zagen ze dat niet echt zitten, maar uiteindelijk werd dat een heel mooi en waardevol gesprek. Ik vroeg bij het begin aan de ouders om uit te  eggen waarom ze naar mij gekomen waren en wat ze van plan waren. Daarna vroeg ik aan hun kinderen wat zij daarvan vonden, en toen bleek dat zij dat gesprek enorm apprecieerden. Hoe graag ze hun broer ook zien, ze vonden het fijn dat ze ook eens konden uitspreken tegenover hun ouders dat het niet altijd makkelijk was om op te groeien met iemand die extra zorg nodig heeft. Alle aandacht ging altijd naar hem.

Maar ze stonden helemaal achter het plan van hun ouders, en ik zag bij die ouders letterlijk de last van hun schouders vallen. Ze voelden dat de kinderen akkoord gingen en dat alles goed geregeld zou worden. Het was echt aandoenlijk om mee te maken, er werden die dag door de kinderen zelfs verdere afspraken gemaakt rond de toekomstige zorg voor hun broer. Ze verdeelden de taken en spraken af dat de ene zou helpen bij de administratie, de andere bij de boodschappen… allemaal dingen die ze voordien nog niet hadden besproken.’

Peis en vree en zo

Een gewone familieruzie, oké. Een poosje koppig zijn en een sneer of twee. Daarna: zand erover en samen taart eten. Maar wat als er echt geen einde aan komt? Als gezins- of familieleden niet meer in dezelfde ruimte kunnen zijn, laat staan op hetzelfde feest?

‘Tijdens mijn studies bemiddeling had ik een ideaalbeeld voor ogen: alles oplossen en elke ruzie uit de wereld helpen. Mijn visie is intussen wel bijgesteld. Ik zie nu in dat het soms beter en gezonder is dat mensen hun eigen weg gaan. Ouders en grootouders vinden dat uiteraard bijzonder pijnlijk; zij hebben niets liever dan dat hun kinderen en kleinkinderen goed overeenkomen. Net zoals het bij kinderen een innige wens is dat hun ouders elkaar graag zien en nooit scheiden. Nu ja, eigenlijk zit in iéder mens een verlangen naar peis en vree.’

LEES OOK > Wat als je je kleinkinderen niet of veel minder kan zien dan je zou willen?

En kan je zelf effectief iets doen aan zulke heftige en langdurige familieruzies?

‘Stel dat jij wel contact wil met je kinderen, maar zij niet meer met jou. Het enige wat je in zo’n geval kan doen, is blijven aangeven dat ze altijd welkom zijn, dat je deur openstaat voor hen. Geef het signaal dat je het begrijpt of dat je er spijt van hebt, afhankelijk van wat er gebeurd is. Elke situatie is anders, maar ga zeker niet pushen of dwingen om samen te komen, dan maak je het alleen maar erger.

Soms is het al te ver geëscaleerd is en zit je jammer genoeg in een situatie van no way back. Bijzonder moeilijk, want het druist in tegen je verlangen, maar soms kan je niet anders dan dat te aanvaarden. Je kan alleen maar wensen dat tijd raad brengt en af en toe een teken van leven geven.’

Is het ook een goed idee om uit te spreken hoe je je voelt bij heel de situatie?

‘Zolang je niemand chanteert, kan dat zeker. Zorg er wel voor dat je in de ik-persoon spreekt en niet in algemene termen zoals “dit hoort niet” en “dat moet nu eenmaal”. Vertrek vanuit jezelf: “Jij hebt je redenen en ik respecteer die. Ik merk bij mezelf wel dat ik onze etentjes en uitstappen samen enorm mis. Ik vind het jammer dat we elkaar niet meer zien.” Doe het met mate, begin er niet telkens opnieuw over.’

Aanvaarden en luisteren

Heb je nog meer van dat advies, dingen die je doorheen de jaren geleerd of ervaren hebt en die kunnen helpen bij een conflict?

‘Wat heel waardevol is en veel rust en vrede geeft: de verschillen aanvaarden die er tussen jou en de andere zijn. Probeer de tegenpartij niet langer te overtuigen dat het op jouw manier moet gebeuren, maar durf zeggen: “Ik zie dat je mij niet begrijpt en dat jij het anders zou aanpakken in deze situatie, maar dat is oké voor mij. Ik heb dit gedaan en gezegd vanuit mijn perspectief.”

Pas op, je kan en moet niet alles zo rationeel aanpakken hoor. Emoties horen nu eenmaal bij het mens zijn, soms komen die er gewoon eens uit en bij de ene persoon is dat wat heftiger dan bij de andere. Soms kan een conflict ook maar opgelost worden als het eens ontploft. Pas dan zeggen mensen vaak waar het echt om gaat, merkt de andere wat er speelt en komt er bereidheid om het te regelen.

‘Zelfs een oude strohoed kan de oorzaak zijn van een familieruzie.’

Voor de rest heb ik al vaak ondervonden hoe belangrijk het is om simpelweg te luisteren naar mensen en weer te geven wat ik gehoord heb. Soms is dat zelfs het enige wat ik doe! (glimlacht) Zo kreeg ik op een bepaald moment een vrouw over de vloer die vroeg om haar te verdedigen tegen haar broers. Het ging over de erfenis van hun ouders, een aantal onroerende goederen. Zij woonde zelf ook in één van die panden en zorgde ervoor dat alles geregeld en onderhouden werd. Haar broers wilden nu dat al die eigendommen verkocht werden en bij haar kwam dat over als: “Ze willen mij op straat zetten!”

Maar wanneer ik die vrouw haar verhaal liet doen, bleek dat de omstandigheden veel te moeilijk waren geworden voor haar: de criminaliteit in de buurt, de problemen om goeie huurders te vinden, het onderhoud dat veel energie vroeg… Dus ik zei: “Ik hoor vooral hoe zwaar het is voor jou”, waarop zij begon te wenen en vertelde dat haar broers niet beseften hoeveel werk ze daarin stak. Eigenlijk wou ze ook van dat vastgoed af en wou ze graag verhuizen, maar het zat haar dwars dat ze geen appreciatie kreeg van haar broers.

Intussen besefte ze zelf niet dat het daarrond draaide, ze moest en zou zich krampachtig verdedigen tegen haar broers en zocht zelfs naar juridische argumenten om dat te doen. Gewoon naar haar luisteren bleek al voldoende, want snel daarna hebben ze alles verkocht. Ik vond dat ik niets gedaan had, maar die vrouw was mij ongelooflijk dankbaar. Dus ja, goed luisteren naar mensen… da’s een heel belangrijk advies.’

LEES OOK > Zo maak je op een goede manier ruzie: expert-ruziemaken Serge Ornelis vertelt

Ik heb alleszins heel goed naar jou geluisterd, bedankt voor de adviezen!

Dit artikel verscheen eerst in het Magazine voor GROOTouders (nr. 20, 2024). Ook ontvangen? Schrijf je dan in voor het magazine en de bijbehorende nieuwsbrief. Volg de Gezinsbond ook op Facebook, Twitter en Instagram om op de hoogte te blijven van nieuwtjes en activiteiten. Lid worden van de Gezinsbond kan hier.