‘Mensen in een langdurige relatie voelen zich mentaal sterker, minder eenzaam en minder angstig voor de toekomst en het ouder worden’, vat ouderenpsycholoog Lies Van Assche verschillende onderzoeken samen. En wie wil dat nu niet? Maar eerlijk is eerlijk: tientallen jaren doorbrengen met dezelfde partner aan je zij is niet evident. Hoe hou je de vonk in langdurige relaties?
Lies Van Assche is als klinisch ouderenpsycholoog verbonden aan het Universitair Psychiatrisch Centrum van KU Leuven. Ze is auteur van ‘Partnerrelatie, intimiteit en seksualiteit in de tweede levenshelft’ (Garant, 2015).
Is het eigenlijk mogelijk om na een paar decennia nog steeds verliefd te zijn op je partner?
Lies Van Assche: ‘Ik hoor regelmatig van oudere koppels dat ze nog verliefd zijn op elkaar, en dat geloof ik met veel plezier. Maar ik denk dat zij vooral bedoelen dat ze hun partner nog altijd aantrekkelijk vinden.
Die vurige verliefdheid met vlinders en de onweerstaanbare drang om altijd bij elkaar te zijn, verdwijnt na een aantal jaren. Dat is een chemisch proces, dat gewoon niet kan blijven aanhouden. En dat is niet per se negatief. Verliefdheid maakt blind, terwijl je in een langdurige relatie de negatieve kanten van je partner kent en – hopelijk – geaccepteerd hebt. Je weet met andere woorden beter wat je aan elkaar hebt.’
LEES OOK > Liefde op leeftijd: enkele wegwijzers
Je ziet elkaar dus op een andere manier graag?
‘Amerikaans psycholoog Robert Sternberg stelt dat liefde bestaat uit drie componenten: passie, intimiteit en betrokkenheid. Bij veel oudere koppels zijn die nog alle drie aanwezig, óók passie en intimiteit dus. Alleen verschuiven de verhoudingen met de jaren, waardoor betrokkenheid – ofwel de wil om je voor de ander te engageren – aan belang wint.’
Vonk in langdurige relaties
Studies tonen aan dat koppels het minst gelukkig zijn in de eerste jaren nadat ze kinderen krijgen. Opvoeding en carrière zorgen dan voor conflicten. Kom je die fase door, begint het dan allemaal vanzelf te gaan?
‘Het klopt dat partners gemiddeld genomen meer tevreden zijn in de latere jaren van hun relatie. Maar ook in deze levensfase komen er grote uitdagingen op je pad. Denk maar aan: het lege nest, pensionering, de zorg voor hoogbejaarde ouders, een groeiend besef van de eindigheid van het leven, of zelfs ziekte van een of beide partners. Zulke overgangsperiodes brengen ook spanning met zich mee, waardoor je samen op zoek moet naar een nieuw evenwicht.’
Hoe pak je dat concreet aan?
‘Praat over je verwachtingen vóór zo’n verandering zich aandient. Denk bijvoorbeeld vóór je met pensioen gaat na over hoe je je tijd zal invullen, hoe je de taken in huis wil verdelen en op welke manier je zingeving gaat zoeken, zowel alleen als samen. Als je hier op voorhand over afstemt, komt geen van beide partners voor verrassingen te staan.
Blijf ook daarna met elkaar communiceren. Als je al tientallen jaren samen bent, is het verleidelijk om te denken dat je op dezelfde golflengte zit en elkaar door en door kent. Maar mensen veranderen. Hebben jullie bijvoorbeeld de gewoonte om ’s avonds tv te kijken, dan kan de ene partner dat heel gezellig blijven vinden, terwijl de andere zich plots afvraagt waarom jullie niet eens wat meer onder de mensen komen.’
LEES OOK > Met pensioen? Denk aan een goede voorbereiding!
Niet iedereen vindt het makkelijk om zoiets ter sprake te brengen. Heb je hier praktische tips voor?
‘Als je de gewoonte niet hebt om zulke zaken tussendoor af te toetsen met elkaar, kan het helpen om een soort wekelijkse vergadering te introduceren. Noteer op voorhand enkele agendapunten. Met welke ‘projecten’ ben je bezig? Wat gaat er in je om? Moet je nog iets regelen voor je zieke moeder? Wil je een activiteit plannen met de kleinkinderen? Je hoeft niet per se knopen door te hakken, en het moet niet lang duren. Maar zo hoor je wel eens elkaars mening. Dat kan ook één keer per maand tijdens een etentje op restaurant. Of tijdens een fietstocht, als dat meer jullie ding is.’
Wat is een typische valkuil voor koppels die al lange tijd samen zijn?
‘Het is erg belangrijk om een evenwicht te bewaren tussen afstand en nabijheid. Doe zeker de moeite om verbonden te blijven, bijvoorbeeld door je samen te verdiepen in een nieuwe hobby, vrijwilligerswerk te doen of uitstappen te plannen.
Maar álles samen doen is eerder een valkuil dan een kracht. Vooral vroeger heerste het idee dat je als koppel onafscheidelijk moest zijn, dus ik kan me voorstellen dat sommige grootouders het moeilijk vinden om daarvan af te stappen. Maar zit je na je pensioen continu op elkaars lip, dan is dit bij velen de perfecte voedingsbodem voor irritaties. Het is cruciaal dat je elk je eigen projecten hebt.’
LEES OOK > Praten met je partner: deze tips kunnen helpen
Sexy senioren
Je zei eerder dat passie en intimiteit bij veel oudere koppels nog steeds aanwezig zijn. Maar wat als het vuur toch enigszins is gedoofd?
‘Het beeld van de “aseksuele oudere” raakt in onze samenleving stilaan verdrongen door dat van de “sexy senior” met een rijk seksleven. Dat is goed, want het haalt seksualiteit op latere leeftijd uit de taboesfeer.
Maar het creëert ook druk. Terwijl het logisch is dat seksuele spanning na verloop van tijd afneemt. Dat gebeurt zelfs vrij snel, vaak al na de eerste jaren van een relatie. Je moet je als koppel dus zeker niet verplicht voelen om aan een bepaalde standaard te voldoen. Het is niet omdat jullie fysiek goed in vorm zijn en op andere vlakken erg actief zijn, dat dit een must is tussen de lakens.
Dat gezegd zijnde, ook hier doet communicatie wonderen. In heel weinig relaties hebben partners hetzelfde libido of dezelfde verlangens. Praat hier dus over en zoek naar een eigen manier om vorm te geven aan seksualiteit.’
Hoe ga je om met lichamelijke veranderingen die seks minder voor de hand liggend maken?
‘Het blijft op elke leeftijd mogelijk om de volledige seksuele cyclus te doorlopen: verlangen, opgewonden raken, een orgasme bereiken en van de opwinding herstellen. Alleen vraagt die cyclus vanaf een bepaald moment meer tijd, zowel bij vrouwen als bij mannen. De eerste stappen winnen bovendien aan belang. Je hebt een langer voorspel nodig voor je klaar bent om seks te hebben.
‘Ga er niet vanuit dat je je partner na al die jaren perfect kent’
Dat kan voor misverstanden zorgen. Als een man moeilijker een erectie bereikt, die bovendien minder stevig is en die hij minder lang kan aanhouden dan vroeger, kan zijn partner dat misschien persoonlijk nemen: “Hij vindt mij niet meer aantrekkelijk!” Of misschien vindt hij zichzelf geen “echte man” meer en is hij bang om zijn partner niet meer op die manier te kunnen bevredigen.
Dat piekeren heeft echter een averechts effect. Als je met je hoofd ergens anders zit wordt het nog moeilijker om opgewonden te raken, waardoor je in een neerwaartse spiraal terechtkomt. Koppels die erin slagen om over zulke uitdagingen te praten, kunnen hier nochtans makkelijk oplossingen voor vinden door bijvoorbeeld meer te strelen, of door samen te masturberen. Met wat creativiteit lukt het zeker om er een bevredigend intiem leven op na te blijven houden.’
Kan het nuttig zijn om eventuele seksuele problemen aan te kaarten bij de huisarts?
‘Zeker en vast. We zien dat ouderen hier al wat makkelijker over durven te praten met hun huisarts, die dikwijls medische hulp kan bieden.
Daarnaast vinden steeds meer koppels op leeftijd hun weg naar de seksuoloog. Dat is een erg positieve evolutie. Zeker als er sprake is van een aandoening als dementie zou ik professionele begeleiding aanbevelen. Als een van de partners hieraan lijdt bemoeilijkt dat het afstemmingsproces, wat voor lastige situaties kan zorgen. Seks kan hierdoor leiden tot vervreemding in plaats van intimiteit, en dat is natuurlijk jammer.’
LEES OOK > Relatietherapeut Katrien Koolen over hoe je het vuur in je relatie kan aanwakkeren
Helpt het om elkaar vaak genoeg te blijven vastpakken om de fysieke intimiteit erin te houden?
‘Daar bestaat geen eenduidig antwoord op. Voor sommige partners is kussen en knuffelen een manier om te tonen dat ze elkaar graag zien, wat de stap naar seksualiteit inderdaad kleiner kan maken. Maar dat is zeker niet voor iedereen het geval.
Mannen en vrouwen zijn op dat vlak trouwens verschillend. De meeste vrouwen hechten veel belang aan nabijheid. Aanrakingen, knuffels en goede gesprekken zorgen dat zij zich goed voelen bij een persoon en zich – letterlijk en figuurlijk – kunnen blootgeven. Bij de meeste mannen werkt het net omgekeerd: zij voelen zich meer verbonden met hun partner dóór seksueel contact. Bij hen is het die fysieke intimiteit die ertoe leidt dat zij makkelijker een gesprek aangaan, of een liefdevolle aanraking geven.
Dat kan voor onrust zorgen. “Hij pakt me nooit meer vast, hij ziet me niet meer graag”, denken vrouwen wel eens. Maar dat hoeft helemaal geen alarmsignaal te zijn, want knuffelen is voor bepaalde mannen gewoon geen natuurlijke manier om hun liefde te uiten. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat je daar als man nooit eens moeite voor mag doen. Maar het betekent ook dat je hier als vrouw begrip voor moet hebben. Door – alweer – met elkaar te communiceren over zulke zaken, voorkom je misvattingen.’
50 jaar vol goede gesprekken
Ondanks de vele voordelen van een langdurige relatie, zitten zogenaamde ‘grijze echtscheidingen’ in de lift. Volgens de meest recente cijfers kozen in 2020 maar liefst 1.315 koppels met beide partners boven de zestig jaar om uiteen te gaan. Iets om ons zorgen over te maken?
‘Dat is een trend die al een tijdje zichtbaar is, maar niet noodzakelijk slecht nieuws betekent. De stijging van echtscheidingen op latere leeftijd hangt vooral samen met de veranderde positie van de vrouw. Vroeger waren vrouwen op financieel vlak nog volledig afhankelijk van hun echtgenoot, waardoor ze wel samen moesten blijven. Nu bouwen ze vaker een carrière uit, wat beide partners meer vrijheid biedt.
Als dan op een bepaald moment blijkt dat jullie niets gemeenschappelijks meer hebben, en dat je niet gelukkig bent in je huwelijk, dan moet je je inderdaad afvragen of het zin heeft om te blijven.’
Welke vragen zou je jezelf moeten stellen voor je besluit om een langdurige relatie te beëindigen?
‘Neem vooral voldoende tijd om zoiets te beslissen. Zet voor jezelf op een rijtje wat je nog aan je partner hebt, en wat je mist. Wees daarbij realistisch. Je kan onmogelijk vijftig jaar lang dag in dag uit boeiende gesprekken voeren en zotte projecten realiseren. De sleur komt er vroeg of laat in. Soms is het al mooi dat je op een vredevolle, gezellige manier kan samenleven.
Je hoeft trouwens niet alles uit die ene relatie met je partner te halen. Een goede vriend of vriendin bij wie je je zorgen kan ventileren of met wie je uitstappen kan doen, kan een bepaald gemis invullen.
Anderzijds zijn er ook mensen die samenblijven uit angst voor eenzaamheid. Ze willen niet alleen zijn, en al zeker niet wanneer ze hulpbehoevend worden. Maar vergeet niet dat ziekte juist extra druk legt op een relatie.
Zelfs al wil je met de beste intenties de zorg opnemen voor je partner, onderschat dat niet. Het is mogelijk dat je overbelast raakt en dat er conflicten ontstaan. Als er voordien al ergernissen waren, is de situatie veel ontvlambaarder. Bedenk dus ook of het wel een goed idee is om op zo’n manier samen oud te worden.’
En dan, is het nog evident om op latere leeftijd te daten?
‘Velen wagen zich inderdaad nog aan dating en vinden een nieuwe partner. Op je zestigste, zeventigste of tachtigste kan je zeker nog vlinders voelen. Het overkomt natuurlijk niet iedereen, maar sommigen worden zelfs nog net zo hevig verliefd als in hun jonge jaren. Vaak tot hun eigen verbazing!’
LEES OOK > Relaties op latere leeftijd: liefde na verlies
Dit artikel verscheen eerst in het Magazine voor GROOTouders (nr. 13, 2022). Ook ontvangen? Schrijf je dan in voor het magazine en de bijbehorende nieuwsbrief. Volg de Gezinsbond ook op Facebook, Twitter en Instagram om op de hoogte te blijven van nieuwtjes en activiteiten. Lid worden van de Gezinsbond kan hier.
Gepubliceerd op: 06/07/2022