Genderbewust opvoeden: steeds meer ouders willen het proberen. Maar dat sommige dingen voor meisjes zus zijn, en voor jongens zo – dat zijn vaak hardnekkige stereotypen. Hoe pak je dat als ouder aan?
‘Je moet er je eigen ritme in vinden, maar eigenlijk kost het niet superveel moeite,’ vindt mama Meron. ‘Er zijn heel veel makkelijke manieren om er een beetje op te letten, zonder dat het heel je wereld op z’n kop zet.’
Genderbewust opvoeden?
‘Voor mij betekent genderbewust opvoeden vooral niet in hokjes denken: Jij mag dit niet want jij bent een jongen, jij mag dat niet want jij ben een meisje. Daarvan probeer ik af te stappen’, vertelt Meron Knikman. Ze is voorzitter van de Vrouwenraad en mama van Adam.
‘Als ik over Adam praat, dan praat ik over een kindje, niet over een jongetje. Ik probeer dus niet continu in jongens- en meisjestermen te praten, om te vermijden dat ik in genderstereotypen herval.’
‘Jip en Janneke vind ik superleuke boekjes, maar die zijn wel erg stereotyperend.’
‘Voor mij is het vooral belangrijk dat Adam de ruimte krijgt om zichzelf te zijn, los van de hokjes. Dat hij zelf kan kiezen wie hij wil zijn en wat hij wil doen. Daar kan hij later zelf conclusies uit trekken.
Toen hij twee was, ging Adam naar de kleuterklas met gelakte nagels, want hij vond dat erg mooi. Enkele kindjes op de speelplaats vroegen waarom hij dat aan had, want hij is een jongen en nagellak is voor meisjes. Het begint dus daar al.’
Denken in clichés
Of het een probleem is dat we in onze opvoeding nog zo sterk in clichés denken als het om jongens en meisjes gaat, vragen we Meron.
‘Niet per se,’ denkt ze. ‘Het is wel een probleem als je naar de grotere, structurele patronen kijkt. Het verschil in geboorteverlof tussen mama’s en papa’s, bijvoorbeeld, of het feit dat vrouwen voor hetzelfde werk minder betaald worden.’
Neem nu genderstereotypen tijdens de zwangerschap: toen ik zwanger was van Adam werd alleen ik – de aanstaande mama – aangesproken over de baby. Alles draaide om mij en de baby. Ergens is dat wel logisch, want als vrouw draag je de baby. Maar het was alsof Adams vader niet eens bestond.
Ook toen Adam geboren was, vroeg iedereen aan mij hoe het met hem was. Maar je kan dat toch ook aan zijn papa vragen? We zijn toch allebei zijn ouders? En toen hij geboorteverlof opnam, stond iedereen daarvan versteld.’
LEES OOK > Genderbewust opvoeden: hoe begin je eraan?
Stoere meiden en lieve jongens
Toen al stelde Meron die genderstereotypen in vraag, en werd ze gesterkt in haar overtuiging dat genderbewust opvoeden echt nodig is. ‘De verzorgingsrollen worden bij moeders en vrouwen gelegd, en zelfs al bij kleine meisjes. Kijk maar naar de poppen die we hen geven.
Ook de inrichting van de kinderkamer kan genderstereotyperend zijn: roze muren als het een meisje is, en blauwe muren voor een jongen. Maar er bestaan nog zoveel andere kleuren. Een witte of paarse kinderkamer kan toch ook? Je kind wordt zo onbewust al in dat hokje van jongen of meisje geplaatst.’
Een tijdje geleden vroeg Adam waarom papa geen rokje draagt. Ik zei dat papa geen rokjes wil dragen, maar mama wel.
‘Daarnaast leren we kleine jongetjes dat ze sterk en stoer moeten zijn, en vooral geen emoties mogen tonen. Zo krijgen ze niet de ruimte om hun zachtere kant te ontdekken en te tonen. Bij meisjes is het net omgekeerd. Uitspraken als ‘Wat ben jij een stoere jongen’ en ‘Wat ben jij een lief meisje’ zijn stereotypen die dat in stand houden.
Er is op zich niets mis met hokjesdenken en genderstereotypen bij de opvoeding, maar ze kunnen wél later een impact hebben op bijvoorbeeld onze verwachtingen over mannen en vrouwen.
Het lijkt een ver-van-je-bed-show, maar al vanaf de zwangerschap wordt een kindje met genderstereotypen geconfronteerd.’
LEES OOK > 9 opvoedtips voor jongens (waar ook meisjes van profiteren)
Zelf kiezen
‘Vooral dat roze voor meisjes en blauw voor jongens, dat snap ik echt niet,’ antwoordt Meron wanneer we vragen van welke gendersteretypen ze zelf de kriebels krijgt.
‘Adam houdt erg van roze en glitters, en da’s helemaal oké. Hij is super muzikaal, hij danst graag en volgt al anderhalf jaar dansles. Dat is blijkbaar heel bijzonder voor een jongetje, en het zorgt ervoor dat mensen hem anders bekijken.
Als kind zou je eigenlijk de wereld moeten ontdekken op je eigen manier. Zo kun je je ten volle ontwikkelen, en op een gegeven moment zelf een richting kiezen. Maar je kind wordt daarin beperkt door genderstereotypen.’
Als we het hebben over kindjes in zijn klas, dan vraag ik bijvoorbeeld ‘Wie was het kindje met het blauwe T-shirt?’ en niet per se het jongetje of het meisje.
‘Hoe ouder Adam werd, hoe meer ik me bewust werd van het belang om je kind de ruimte te geven zichzelf te ontwikkelen’, vertelt Meron.
‘Genderexpert Katrien Van Der Heyden zei op een lezing dat je op allerlei manieren kan proberen om je kind genderbewust op te voeden. Door je zoon bijvoorbeeld een pop te geven en je dochter een auto. Maar omdat je van de maatschappij zoveel signalen krijgt dat dat raar is, moet je daar als ouder ook erg bewust mee omgaan.
Je moet je kind ervan bewust maken dat het oké is om een roze rok te dragen en dat het oké is om naar de balletles te gaan. Je moet daar als ouder dus heel bewust gesprekken over voeren met je kind.’
Het klinkt alsof Meron er continu aan moet denken en mee bezig is. Is dat niet vermoeiend?
‘Niet echt’, stelt ze gerust. ‘In het begin moet je wel je denkwijze aanpassen, maar eenmaal je dat gedaan hebt, valt het best mee. Het lastigste vind ik de opmerkingen van andere mensen. Daar moet je ook rekening mee houden. Je moet weten hoe je daarop kan reageren, zeker als je kind erbij is. Dat vind ik veel moeilijker dan bijvoorbeeld letten op wat voor boekjes ik voorlees of welke kleren Adam aandoet voor school.’
Tips voor beginners genderbewust opvoeden
We vragen of Meron wat voorbeelden kan geven van hoe ze dat doet, dat genderbewust opvoeden.
‘Als we ’s ochtends samen kleren uitkiezen voor school, bied ik hem ook erg bewust rokjes en kleedjes aan’, vertelt ze. ‘Zo weet hij dat die opties ook bestaan. Wil hij een blauwe T-shirt met een auto aandoen? Prima! Of een roze glitterrok? Ook goed.
Wat kinderen horen en zien, bepaalt heel hard hun wereldbeeld. Boekjes en tekenfilms zijn in dat opzicht ook erg belangrijk, en die zitten echt vol stereotypen!
Als ik voorleesboekjes zoek, kijk ik naar hoofdpersonages die op hem lijken – wat niet altijd even gemakkelijk is – en naar verhalen die stereotypen doorbreken. Jip en Janneke vind ik superleuke boekjes, maar die zijn wel erg stereotyperend. Het is soms echt wel zoeken.’
LEES OOK > Roze meisjes vs blauwe jongens: andere kijk op speelgoed gevraagd
Jongen, meisje? Kindje!
Behalve kledij en speelgoed is ook taal erg belangrijk, weet Meron. ‘Het feit dat wij thuis altijd spreken over kindjes, en niet jongens of meisjes, maakt al een groot verschil. Als we het hebben over kindjes in zijn klas, dan vraag ik bijvoorbeeld ‘Wie was het kindje met het blauwe T-shirt?’ en niet per se het jongetje of het meisje.
Zo krijgt hij het ook al heel bewust in zijn taal mee dat je niet per se het een of het ander bent. Intussen weet hij wel dat er jongens en meisjes zijn, en da’s oké. Maar daar hoeft geen waardeoordeel aan vast te hangen.
Adam heeft bijvoorbeeld een vriendinnetje met erg kort haar, en mensen denken dus vaak dat zij een jongetje is. “Ze is toch gewoon een kindje?”, zegt Adam dan.’
Na dat incident wou hij een tijdje het huis niet uit als Elsa. Ik zeg hem dan dat hij geen rokje of kleedje hoeft aan te doen naar school. Ik vind het gewoon jammer dat de kindjes er zo stom over deden.
‘Aan vriendjes van Adam vraag ik bijvoorbeeld ook of ze een juf of meester hebben. Je mag er niet van uitgaan dat er alleen maar juffen voor de klas staan. Hoe je er als ouder over praat, bepaalt voor je kind hoe zij over die dingen nadenken. Je moet je dus erg bewust zijn van de woorden die je gebruikt.
Ook wat kinderen zien is heel belangrijk. De koppels die je om je heen ziet zijn bijvoorbeeld allemaal mannen en vrouwen, maar er zijn nog zoveel meer mogelijke samenstellingen.’
Omgaan met opmerkingen
Het is niet altijd even gemakkelijk om met de reacties van anderen om te gaan. Hoe pak je dat aan?
‘Negatieve opmerkingen van mensen die ik niet ken, probeer ik te negeren, want ik ken hen toch niet. Het is wel moeilijker als je eigen ouders of mensen die dichter bij jou staan een genderbewuste opvoeding in vraag stellen. Waarom is zijn flesje roze? Roze is toch voor meisjes?
Ik probeer dan in gesprek te gaan door een vraag terug te stellen: Denk je dat een kind daar iets van merkt dat het flesje roze of blauw is? Zo wil ik hen laten nadenken waarom ze daar zo een ding van maken, want het is uiteindelijk maar een flesje. De kleur is helemaal niet belangrijk.
Toch blijft het moeilijk als je merkt dat vrienden of familie het raar vinden, en misschien niet akkoord gaan met mijn opvoedingskeuzes. Soms vermijd ik de discussie ook gewoon. Het lijkt ook alsof zij zich niets aantrekken van genderstereotypen en niet beseffen dat ze die in stand houden door niets te doen.’
LEES OOK > Opgroeien in stukjes: ‘Soms wou ik dat mijn kinderen wat assertiever waren’
Adam en Elsa
Hoe ouder Adam wordt, hoe meer besef hij heeft van zijn genderbewuste opvoeding. Meron praat er ook heel veel over met hem.
Soms komt Adam zelf ook in moeilijke situaties terecht, en dat is best lastig, vertelt Meron. ‘Enkele jaren geleden ging Adam naar school verkleed als Elsa. Sommige kindjes maakten toen opmerkingen over het feit dat hij een jongen was en een kleedje droeg. Toen hij die dag thuiskwam, praatten we over het feit dat andere kindjes daar stom over deden, want ik zag dat die reacties hem raakten.’
Ik probeer het zo simpel mogelijk uit te leggen, want hij is echt nog jong. Als je al wat ouder bent, kan je daar al grotere discussies over hebben, maar hij is pas vijf jaar.
‘Ik probeer hem dan uit te leggen dat niet iedereen begrijpt dat hij graag een Elsakleedje wil aandoen. “Jij beslist wat jij wil aandoen. Dat is het belangrijkste”, zeg ik dan. Maar als kind is het natuurlijk heel moeilijk om dat tegen je schoolvriendjes te zeggen.
Na dat incident wou hij een tijdje het huis niet uit als Elsa. Ik zeg hem dan dat hij geen rokje of kleedje hoeft aan te doen naar school. Het mag natuurlijk wel, maar het hoeft niet. Ik vind het gewoon jammer dat de kindjes er zo stom over deden.
Adams papa en ik hebben er toen wel over gediscussieerd: moedigen we Adam aan om te dragen wat hij wil? Of net niet als het een kleedje is? Je wilt je kind natuurlijk beschermen tegen zulke opmerkingen.’
Rare blikken op school
Op school is het dus wennen. Ook voor de juffen en leraars. ‘In het begin kregen we wel rare blikken’, vertelt Meron. ‘Er is geen enkel ander kindje dat er zo bijloopt. Intussen weten ze dat Adam zo is en zeggen ze er niet echt iets op. Maar onlangs sprak zijn juf me aan: ze wil eens samenzitten om te babbelen over het feit dat Adam jurkjes draagt en in september naar het eerste leerjaar gaat.
Ik heb echt geen idee hoe dat gesprek zal verlopen. Het kan echt alle kanten opgaan. Ik heb de school al verwezen naar de gendertoolkit van RoSa, en ik heb ze ook al boekjes meegegeven van bijvoorbeeld Prinses Kevin. Ik ben er niet super gerust op, maar ik wacht het gesprek af.’
Genderbewust zwanger
Met genderbewust opvoeden kun je niet vroeg genoeg beginnen. Bij Meron groeide het idee tijdens de zwangerschap. Maar hoe begin je eraan?
‘Er is niet één manier om dat te doen’, weet Meron. ‘Het belangrijkste is dat je er met je partner goed over nadenkt, en er samen over praat: Wat houdt het voor ons in? Hoe gaan we het concreet doen? Hoe gaan we de opvoeding van ons kind überhaupt aanpakken?’
Vóór de geboorte kun je al minstens één concreet iets doen, zegt Meron: wil je de komst van je kindje vooraf vieren? Doe een babyshower, en geen gender reveal party.’
Achteraf besef ik dat ik mijn familie veel meer had moeten betrekken, zodat ze beseffen waarom we het belangrijk vinden om Adam genderbewust op te voeden.
‘Ik snap heel goed dat mensen het leuk vinden om samen te komen en te vieren, maar het feit dat het dan een jongen of een meisje is… Maakt dat uit? Ik hoop dan gewoon dat het een gezond kind is. En dan al dat roze en blauw: je zit al voor je kindje geboren is in die stereotype genderpatronen.
Babyshowers lijken mij wel een goed alternatief. Dan vier je simpelweg dat er een kindje op komst is. Dat is veel inclusiever, want je weet ook niet wat voor iemand je kind gaat zijn.’
LEES OOK > Roze of blauw? Genderstereotypen doorbreek je nog voor je kindje er is
Familie
Nog een belangrijke tip van Meron: praat over je keuze voor genderbewust opvoeden met je naasten. ‘Achteraf besef ik dat ik mijn familie veel meer had moeten betrekken, zodat ze beseffen waarom we het belangrijk vinden om Adam genderbewust op te voeden. Zo is het ook een minder gevoelig onderwerp binnen je familie en je gezin.
Verder kan je ook al nadenken hoever je wilt gaan in genderbewust opvoeden. Je moet daarin je eigen ritme vinden, anders hou je het niet vol. Je hoeft niet even ver te gaan als ik, en ik ga ook niet even ver als andere ouders.
Weet wel dat het soms een extra inspanning is. Dan bedoel ik niet alleen samen naar de winkel gaan om kleren te kiezen, maar ook hoe mensen daarop reageren, en hoe je omgaat met negatieve opmerkingen.
Je moet dus nadenken over situaties waar je geen controle over hebt. Op school bijvoorbeeld: hoe gaat de school ermee om – de juf, de kindjes op de speelplaats?’
En Français
‘Het scheelt wel dat hier in Schaarbeek waar wij wonen veel Frans gesproken wordt’, geeft Meron toe. ‘Adam verstaat wel een beetje Frans, maar niet genoeg om echt te begrijpen wat er gezegd wordt. Soms haal ik wel eens opgelucht adem dat de taalbarrière ertussen zit.
Maar als Adam merkt dat iemand iets over hem zegt, vraagt hij mij wel waarover het ging. Ik leg hem dan uit dat die meneer bijvoorbeeld een vraag stelde over zijn laarzen omdat die roze zijn, met glitters. En dat ik hem heb verteld dat je dat draagt omdat je dat graag wil.
Ik wil Adam dus wel meegeven wat er gezegd wordt, maar zonder het te problematiseren. En ik benadruk dan ook altijd dat het heel oké is wat hij aanheeft.
Soms vraagt hij ook waarom die meneer daar een opmerking over gaf. Dan zeg ik dat sommige mensen niet goed weten dat kindjes alles mogen dragen wat ze willen. Ik probeer het zo simpel mogelijk uit te leggen, want hij is echt nog jong. Als je al wat ouder bent, kan je daar al grotere discussies over hebben, maar hij is pas vijf.’
Vrij van genderstereotypen
Of Meron al voordelen ziet van Adams genderbewuste opvoeding, willen we nog graag weten. ‘Ik weet niet of het echt met die opvoeding te maken heeft, of omdat Adam gewoon zo is, maar hij is wel echt supervrij in hoe hij is’, vertelt ze.
‘Hij danst en zingt bijvoorbeeld heel graag en echt overal: in de winkel, op straat, op de fiets… Hij is anderhalf jaar geleden begonnen met dansen, en ik merk dat hij daardoor minder verlegen is, en meer zichzelf kan zijn.’
Zou iedereen zijn kind dan genderbewust moeten opvoeden? ‘Je moet niets, absoluut niet. Maar als je er geen oog voor hebt, hou je wel bepaalde patronen en stereotypen in stand. En dat beseffen we niet genoeg. Je duwt je kind dan ook onbewust in het hokje jongen/meisje, terwijl er nog zoveel andere opties zijn.
Als we daar allemaal iets bewuster mee bezig zijn, dan wordt onze maatschappij veel inclusiever.’
Kleine moeite, groot verschil
Voor Meron is genderbewust opvoeden echt een positief verhaal. Met die boodschap wil ze dan ook graag afsluiten.
‘Eigenlijk kost het niet superveel moeite, en je kan er wel een grote impact mee hebben. Je moet wel nadenken over je woordgebruik, en over boekjes en tekenfilms bijvoorbeeld. Maar het wordt steeds makkelijker, omdat je na verloop van tijd de problemen ook veel sneller ziet.
Probeer ook heel concreet af te spreken hoe je het wil aanpakken. Je kan je kind bijvoorbeeld naar de andere kinderafdeling meenemen in de klerenwinkel, of zelf speelgoed aanbieden. Er zijn heel veel makkelijke manieren om er een beetje op te letten, zonder dat het heel je wereld op z’n kop zet.’
Meer weten over gender en genderbewust opvoeden? Steek dan zeker eens je licht op bij RoSa, het kenniscentrum rond gender en feminisme. Op hun website leer je heel wat bij over gender en de stereotypen rond mannen en vrouwen, in de Grote Gendershow bijvoorbeeld. Ze bieden toolkits aan voor verschillende leeftijdsgroepen, en je kunt bij hen aankloppen voor vormingen. Het boek Prinses Kevin vind je onder meer in Standaard Boekhandel. Denk zeker aan je ledenkorting!
Volg de Gezinsbond ook op Facebook, Twitter en Instagram om op de hoogte te blijven van nieuwtjes en activiteiten. Lid worden van de Gezinsbond kan hier.
Gepubliceerd op: 12/06/2023, laatste update op: 13/06/2023Tags: genderbewust opvoeden