Ze lijken een onmisbaar product in de keuken: pannen met antiaanbaklaag. Her en der duiken verhalen op dat de beschadigde antiaanbaklaag een vergiftigd geschenk zou zijn. Hoe zit dat nu? Is er echt iets mis met die pannen, en wat dan?
Het antwoord op die vraag is niet zo eenduidig: ze bevatten zeker stoffen die schadelijk zijn, maar die bij correct gebruik en zonder beschadiging niet zouden vrijkomen. Om te weten wat het gevaar precies is, moeten we eerst weten waaruit de antiaanbaklaag of de antikleeflaag bestaat.
Waaruit bestaat een antiaanbaklaag?
De antiaanbaklaag is gemaakt van teflon, een merknaam voor een synthetische stof genaamd polytetrafluorethyleen of PTFE.
Om de supergladde aanbaklaag aan de aluminiumpan te laten kleven, werd eerst PFOA of perfluoroctaanzuur gebruikt. Die stof is in 2012 verboden en wordt sinds 2015 niet meer gebruikt in consumentenproducten.
Daaruit wordt wel eens besloten dat pannen met PTFE, of een antiaanbaklaag uit teflon, nu geen giftige stoffen meer bevatten. Dat is te kort door de bocht.
De antiaanbaklaag moet nog altijd op een of andere manier aan de pan gehecht worden. Daarvoor worden per– en polyfluoralkylen of PFAS gebruikt. En helaas, ook deze alternatieve stoffen blijven niet veilig. PFAS breken zo goed als niet af in het milieu en stapelen zich ook op in het lichaam. Ze worden gelinkt aan nier- en teelbalkanker en astma, zouden de weerstand verzwakken en leiden tot hoge cholesterol en leverschade. De PFAS hebben ook hormoonverstorende effecten.
Ook de vervangers van PFAS, zoals GenX en PFBS, blijken gelinkt aan dezelfde gezondheidsproblemen als de stoffen waarvoor ze een veilig alternatief zouden moeten zijn. Ook andere verbindingen werden getest, en ook daar werden hormoonverstorende effecten vastgesteld. Melkklieren in het bijzonder worden aangetast: de kans op borstkanker stijgt en het zou ook melkproductie, belangrijk bij borstvoeding, kunnen bemoeilijken.
Wat is het gevaar van een niet-beschadigde pan bij normaal gebruik?
Die vraag is moeilijker te beantwoorden. ‘Wellicht geen’ is het antwoord: de problematische stoffen zitten immers in de hechtingslaag (‘de lijm’) en niet in de oppervlaklaag, de teflon zelf. Die teflon kan wel beschadigd raken bij hoge temperaturen: vanaf 260 graden raakt de laag beschadigd. Het ‘goede’ nieuws hier is dat de pan bijna nooit die temperatuur bereikt als je iets aan het bakken bent: het meeste voedsel brandt immers aan als het zo warm wordt gebakken.
Wat is dan het gevaar van de antiaanbaklaag?
Er is vastgesteld dat zowat alle Amerikanen sporen van PFOA en PFAS in hun bloed hebben. Het wordt aangetroffen in vruchtwater van zwangere moeders, in navelstrengbloed, en zelfs in de sneeuw op Antarctica. De stoffen komen dus toch in ons lichaam terecht
Dat komt deels doordat de stoffen ook in andere producten zitten, zoals waterdichte stoffen, voedselverpakkingen, pizzadozen en zelfs sommige flosdraden.
Een ander deel is afkomstig van fout gebruik van een pan met teflonlaag. Een bekraste anti-aanbaklaag zorgt er bijvoorbeeld voor dat de er resten ‘lijm’ wel in onze voeding en dus in ons lichaam kan terecht komen. Hoeveel procent van de vervuiling te wijten is aan de pannen, is echter onmogelijk te zeggen.
Ook hoge baktemperaturen zijn een probleem. Teflon, een soort plastic, raakt beschadigd vanaf 260 graden, op 327 graden smelt het en bij 350 graden valt het uit elkaar.
Wat kan je als consument doen om het risico van de antiaanbaklaag te verminderen?
- Gebruik geen vorken, messen of andere scherpe voorwerpen in een pan met antiaanbaklaag: dat beschadigt de teflon en laat de schadelijke stoffen vrijkomen.
- Vervang de pan bij de minste beschadiging, zeker als de pan ouder is dan 2015. Breng de beschadigde pan naar het containerpark: het aluminium kan dan worden gerecupereerd. Weet ook dat de gemiddelde levensduur van zo’n pan ongeveer 5 jaar is.
- Steek een pan met anti-aanbaklaag niet in de vaatwas: dan gaat de laag langer mee. Bij afwassen kies je voor een zachte spons, geen ijzerspons.
- Een hete pan steek je ook best niet in koud water: dit kan de pan kromtrekken, met mogelijke schade aan de laag tot gevolg.
- De pan niet laten (over)verhitten op het vuur als je iets wil bakken: om vlees te bakken is zo’n pan niet geschikt, voor bakken op een laag tot matig vuur wel.
- Koop een pan met een keramische laag of pannen waar op de verpakking staat dat er geen PFOA of PFAS in zit. Ook een stalen of gietijzeren pan is een veilige keuze.
PFAS wordt niet enkel gebruikt in pannen met een antikleeflaag. Het zit bijvoorbeeld ook in waterafstotend textiel of de plasticfolie aan de binnenkant van papieren verpakkingen. Die kan je dan ook beter vermijden. Regelmatig stofzuigen is ook aangeraden: stof bevat ook vaak PFAS.
Schep geen hormoonverstoorders op je bord
Over hormoonverstoorders: wel voorzichtig zijn, geen reden tot paniek
Leer meer over hormoonverstoorders in jouw huiskamer
Nodig vrienden, familie en een lesgever van de Gezinsbond uit om bij je thuis alles te weten te komen over hormoonverstoorders en hoe je ze kan vermijden. Schrijf je in via deze pagina.
Gepubliceerd op: 15/08/2019, laatste update op: 15/02/2024Dossier hormoonverstoorders
Het dossier hormoonverstoorders kwam tot stand met de gewaardeerde financiële en inhoudelijke steun van BV OECO. Het doel van dit dossier is mensen in te lichten over de gevaren van hormoonverstoorders en tips aan te reiken om de blootstelling te verminderen.
De Gezinsbond is een voorstander van een veilige omgeving voor iedereen en kinderen in het bijzonder. Daarom pleiten we voor het hanteren van een kindnorm: alle producten moeten veilig zijn voor de gezondheid van kinderen. Want wat veilig is voor kinderen, is veilig voor iedereen. Help ons deze kindnorm te verdedigen en word vandaag nog lid.