De sandwichgeneratie: ze zorgen op hetzelfde moment in het leven voor een oudere en een jongere generatie, bovenop een betaalde job. Die combinatie is niet simpel. Kun je werk en zorg combineren? Wat zijn de positieve en negatieve kanten van werken in die zorgsituatie? Onderzoekers vroegen het aan 37 mensen uit de sandwichgeneratie.
Te weinig schijfruimte
Elke sandwicher stelt zich wel eens de vraag: een job en een dubbele zorgtaak, is dat niet te veel? Hoe kan ik werk en zorg combineren? Zou het niet beter zijn om mijn werk even op een lager pitje te zetten? Of wat heb ik nodig om alles te blijven combineren, want ik hou ook van mijn job.
De dubbele zorgtaak heeft wel degelijk vaak een invloed op je prestaties op het werk. Sandwichers geven aan dat ze zich soms minder goed kunnen concentreren en dat ze de werkdruk minder goed aankunnen. Daardoor voelen ze zich meer gestresseerd.
‘Mijn hoofd zit eigenlijk vol. Ik heb altijd schrik dat ik iets ga vergeten. Onlangs was het zover. Ik was vergeten naar een vergadering te gaan.
Onze harde schijf zit zo vol. Dus af en toe moeten we die een keer ‘deleten’. En dan kan het gebeuren dat je het verkeerde wist.’
LEES OOK > Mantelzorg: keuze of verplichting?
De meeste sandwichers zijn 45 tot 65 jaar oud, en bevinden zich in het laatste kwart van hun loopbaan. Soms voelen ze zich door veranderingen op het werk aan de kant geschoven. Hun ervaring, loyaliteit en engagement worden niet gezien, en dat leidt tot ergernis en een verminderde motivatie.
‘Er is een tijd geleden een herstructurering geweest. Ze hebben mijn job gehalveerd en ik kreeg er een andere halftijdse job bij, iets totaal nieuws.
Ik vind het zwaar op mijn leeftijd om nog zoveel nieuwe dingen te moeten leren en zoveel sneller te moeten werken.’
Blijven werken?
Er zijn wel wat mogelijkheden om een tijdlang minder te gaan werken of om even helemaal te stoppen – dankzij het zorgverlof, bijvoorbeeld. Voor heel wat mensen is dat inderdaad een oplossing. Het geeft ze de ruimte om terug wat op adem te komen.
‘De werkdruk is sterk toegenomen. Toen de zorg voor mijn pa er bijkwam werd het me allemaal te veel en ben ik gecrasht.
Ik ben toen eerst drie maanden volledig thuis geweest. Sinds enkele weken ben ik terug deeltijds aan de slag via het systeem van zorgverlof.’
Toch kiezen ook heel wat sandwichers niet uit volle overtuiging voor zo’n verlofstelsel, en beseffen ze al gauw dat ze de sociale aspecten en de uitdaging van hun job missen.
‘Iedereen vertelde me dat ik best wat gas terugnam op mijn werk omdat ik zou afstevenen op een burn-out. Ik aarzelde, maar heb het uiteindelijk toch gedaan, want goede raad sla je niet zomaar in de wind.
Gelukkiger werd ik er niet van. Ik had nu geen excuus meer om niet continu beschikbaar te zijn. Ik miste mijn collega’s en de uitdagingen van mijn job.’
Een job als zingever
‘Ik ben leerkracht, en als ik zie dat de kinderen graag naar school komen en dat ik hen iets kan bijleren zodat ze een stapje verder zijn, dan vind ik dat prachtig. Leerkracht, dat is toch het mooiste beroep dat je kunt hebben?’
Voor de sandwichgeneratie zijn ‘energiebrengers’ van onschatbare waarde. En een toffe job geeft je energie. Je voelt dat je een bijdrage levert aan de samenleving, of dat je mensen gelukkiger maakt. Uiteraard kom je soms moe thuis na een drukke dag, maar het fundamentele gevoel dat je iets nuttigs doet is goud waard. Het stimuleert je eigenwaarde en je zelfvertrouwen. Dat is een belangrijk argument om werk en zorg te combineren.
‘Ik heb mijn job zelf kunnen kiezen en ik denk dat ik echt iets nuttigs doe. Ik zie de resultaten van mijn werk.
Iemand anders traint misschien om een marathon te lopen en focust zich daar op. Ik probeer elke maand goede cijfers neer te zetten en als ik daarin slaag, geeft dat een goed gevoel.’
Onze job maakt een belangrijk deel uit van onze identiteit: we zijn leerkracht, verpleegkundige, technicus, ICT’er, kok, …. Thuis en in onze vriendenkring gaan de gesprekken vaak over het werk. We delen wat we er meemaken en verwezenlijken.
Valt die job weg, dan voelen sommige sandwichers zich wat ‘armer’ worden. Het lijkt alsof ze minder te vertellen hebben en minder interessant zijn voor hun familieleden en vrienden, hoe nuttig en intensief hun zorgtaken ook zijn.
‘Mijn werk is mijn uitlaatklep. Ik doe heel graag wat ik doe, het geeft mij de gelegenheid om niet gewoon ‘mama’ of ‘dochter’ te zijn. Op mijn werk ben ik Nele de jobcoach. Ik heb er een eigen identiteit.’
Het financiële plaatje
LEES OOK > Heb ik recht op financiële steun als mantelzorger?
Ook het financiële plaatje is een belangrijke drijfveer om je job ook in moeilijkere omstandigheden te blijven doen. Geld maakt misschien niet gelukkig, maar het geeft je wel ruimte om de dingen te doen die je graag wilt doen. De sandwichgeneratie windt er dan ook geen doekjes om: ze willen hun inkomen behouden.
‘Mijn dochter studeert nog. Ik wil nog wat verbouwingswerken aan onze woning doen. En bovenal: ik wil mijn kleinkinderen echt wel wat gunnen. Ik trakteer hen graag eens op een uitje naar een pretpark of we gaan eens samen een hamburger eten.
Als ik niet zou gaan werken, zou dat allemaal niet gaan en dan zou ik veel dingen die mij plezier geven in het leven moeten missen. Het ene maakt het andere mogelijk.’
In België bieden verlofstelsels nog onvoldoende vervangend inkomen. Minder uren werken of zorgverlof opnemen is dus vaak niet evident, en al helemaal niet voor alleenstaande ouders of sandwichers met een grote financiële last.
Autonomie doet wonderen
Een ander belangrijk argument om werk en zorg te combineren: een job betekent voor veel mensen ook een stap in de wereld zetten, en je omringd voelen door mensen buiten je netwerk van familie en vrienden.
Nog een opvallende conclusie van het onderzoek: sandwichers die in hun job veel autonomie en flexibiliteit ervaren, krijgen de dubbele zorg vaak gemakkelijker gebolwerkt. Een uur vroeger naar huis, een langere middagpauze, last minute een snipperdag nemen, … Het maakt het leven zoveel makkelijker.
Niet iedereen heeft die flexibiliteit en autonomie. Er zijn nu eenmaal jobs die strikte uurroosters hebben. In dat geval is het nog belangrijker dat je bij je collega’s terechtkan, en dat je je gesteund voelt door je directe leidinggevende.
Onder collega’s
Je collega’s en leidinggevenden moeten dan wel op de hoogte zijn van je zorgrol. En daar wringt het schoentje: heel wat vijftigers en zestigers aarzelen om op het werk te praten over hun familiale verantwoordelijkheden.
LEES OOK > Sandwichgeneratie: hulp vragen en grenzen stellen in een kunst
Soms doen ze dat om hun privacy te beschermen. Maar ze denken ook vaak dat ze niet evenveel empathie zullen krijgen als hun jongere collega’s, die met hun drukke jonge gezin wel op veel begrip kunnen rekenen.
Stroeve relaties op het werk kunnen je inderdaad met meer stress en frustraties opzadelen. Als er ruzie is, of je krijgt geen begrip voor de situatie, loert een burn-out om de hoek.
‘Ik kon niet meer, en ben op een dag naar huis gegaan. Eén collega heeft mij toen opgebeld. “Je hebt iedereen in de steek gelaten”, kreeg ik te horen.
Dat was de druppel. “Nu blijf ik thuis”, heb ik toen gezegd. Voordien kon ik op het werk over alles praten, we konden alles oplossen. Daarom is het mij zo zwaar gevallen.’
Toch kan de steun van collega’s en leidinggevenden echt wonderen doen voor sandwichers die werk en zorg combineren. Er is maar één manier om de erkenning, waardering en flexibiliteit te krijgen die je nodig hebt: open en eerlijk vertellen over je situatie.
‘Als ik met mijn moeder naar het ziekenhuis moet of een afspraak heb, dan probeer ik mijn uren te wisselen met collega’s. Dan leg ik natuurlijk uit waarom, want anders krijg je moeilijker begrip. Maar ik doe het ook voor hen natuurlijk.’
Oefening van sandwichcoach Veerle Lengeler: communiceren op het werk
Sommige leidinggevenden tonen meer begrip en durven creatiever om te springen met de regels. Ook de manier waarop ze zelf hun job combineren met hun gezin is belangrijk: geven ze de indruk dat de job voor alles gaat of laten ze zien dat het voor hen ook niet altijd gemakkelijk is?
Een trucje voor de sandwichgeneratie: toon zelf begrip voor de situatie van jouw leidinggevende, wees zelf geïnteresseerd en empathisch. Dan is de kans groter dat je begrip en empathie terug zal krijgen.
Vind je het moeilijk om over je situatie te praten? Bekijk dan eens deze oefening: die helpt je om na te denken over wat je nodig hebt, en te kijken op welke manier je een gesprek kunt aanknopen met je leidinggevende of met je collega’s.
MEER WETEN? Nog veel meer artikels en oefeningen vind je in ons dossier over de sandwichgeneratie.
Samen met het Kenniscentrum Gezinswetenschappen van hogeschool Odisee, Cense-Odisee en Loopbaanbegeleidingscentrum Emino- Kompas heeft de Gezinsbond in 2018 een project opgestart om deze sandwichgeneratie beter te ondersteunen. Het project loopt tot 2021 en wordt gesteund en gefinancierd door het Europees Sociaal Fonds en de Vlaamse Overheid. De tool die gemaakt werd voor organisaties kan je hier raadplegen.
Volg de Gezinsbond ook op Facebook, Twitter en Instagram om op de hoogte te blijven van nieuwtjes en activiteiten. Lid worden van de Gezinsbond kan hier.
Gepubliceerd op: 12/11/2020, laatste update op: 19/11/2021