In elk gezin gaat het er al eens heftig aan toe. Want samenleven is niet altijd simpel. Mensen hebben wensen, emoties en meningen, en soms matchen die niet, of botsen ze zelfs. Zeker met tieners erbij. Als een gezin dan ook nog bestaat uit mensen die eerst in ándere gezinnen leefden, zorgt dat vaak voor een extra dosis uitdagingen. Hoe komt dat, wat kan je ‘r aan doen en wat zijn de valkuilen van een samengesteld gezin? Cindy Schepers zorgt voor heldere antwoorden. De handige tips krijg je ‘r gratis bovenop.
Cindy Schepers is relatietherapeut voor plusouders en koppels die hun relaties willen verbeteren. Zij helpt hen om rust en harmonie te vinden in hun samengesteld gezin.
Roze vs. rouw
Een samengesteld gezin heeft een heel eigen basisstructuur. Als je je daar bewust van bent, wordt het makkelijker om een en ander te kaderen.
Cindy: ‘Een samengesteld gezin is geen gesloten fabriekje, er bestaat altijd een link met de buitenwereld. Je ex-partner blijft de ouder van je tiener, en je tiener blijft loyaal aan die ouder.
Er gaat ook altijd een scheiding of een overlijden aan vooraf. Dat zorgt voor een heel andere start dan bij een traditioneel gezin. In een traditioneel gezin vormt een koppel een gezin zodra er een kindje geboren wordt. In een samengesteld gezin zit je sowieso met die verlieservaringen, en iedereen heeft een ander ritme om daarmee om te gaan. Zo is het best mogelijk dat jij en je lief ronddobberen op een verliefde roze wolk, maar dat je tieners nog volop in dat rouwproces zitten.
Daarnaast is er ook de verblijfsregeling. Het ene moment leef je misschien met acht onder één dak, een paar dagen later met vier en het weekend erop ben je maar met twee.
Nog iets wat typisch is en waar mensen vaak geen taal voor hebben: jij en je nieuwe partner zijn niet samen de ouders van die tiener. Hierdoor kijken jullie anders naar hem of haar én heeft die tiener ook een andere band met elk van jullie.
Er ontstaat dan vaak een soort concurrentiestrijd. De ouder heeft een belangrijke relatie met zowel die tiener, de ex-partner als de nieuwe partner en zit daardoor op de insider-positie. Hij of zij staat volop in de vuurlinie en er wordt van alle kanten iets van hem of haar verwacht. De plusouder is de outsider en voelt zich vaak het vijfde wiel aan de wagen. Die dynamiek van insiders en outsiders is iets wat je in andere gezinnen niet vindt. Ik denk dat het echt kan helpen als je daar wat inzicht in krijgt.’
Het woord viel eerder al: loyaal. Iets wat in samengestelde gezinnen heel hard speelt, is de loyauteit van tieners naar hun beide ouders.
‘Om het even existentieel te bekijken: als kind heb je het leven gekregen van je twee ouders, dus je wil hen allebei trouw zijn. Omdat je afhankelijk bent van die ouders, pas je je onbewust ook wat aan hen aan. Je pikt op waar ze het lastig mee hebben en probeert dat een beetje te compenseren.
Wanneer je ouders niet meer on speaking terms zijn, kan dit voor jou als zoon of dochter erg verscheurend zijn. Want je bestaat aan de ene kant uit je moeder en aan de andere kant uit je vader. Als je moeder zegt: “Je vader is een klootzak”, dan voelt dat alsof er een stuk van jezelf wordt afgewezen, alsof iemand de helft van jou er afkapt. Je komt dan in een loyauteitsconflict terecht. Dat is heel pijnlijk en kan zelfs slecht zijn voor je ontwikkeling, zeker als je nog jong bent.
‘Een samengesteld gezin is geen gesloten fabriekje’
Maar ook wanneer je ouders het na hun scheiding nog goed kunnen vinden, kan jij daar als kind toch gewrongen mee zitten. Stel dat een meisje het geweldig leuk vindt in het samengesteld gezin van haar mama. Ze komt goed overeen met haar stiefbroers en gaat graag naar het voetbal met haar stiefvader. Dat meisje kan dan het gevoel krijgen dat ze haar papa verraadt, hem in de steek laat.
Wat in zo’n geval echt helpt, is dat haar papa dat expliciet benoemt: “Het is lief dat je zo begaan bent met mij, maar amuseer je maar als je bij mama bent en ga gerust naar het voetbal.” Zie je, die vader kan zijn dochter uit dat conflict halen door erkenning te geven voor haar loyauteit en door toestemming te geven: “Doe maar!” Al snap ik perfect dat dit niet altijd even evident is.’
Evenwicht
Naast loyauteit is er nog iets wat een grote rol speelt in het samengesteld gezin: hechting.
‘Hechting gaat over een veilig en warm gevoel hebben bij iemand. Het zorgt ervoor dat je lichaam echt ontspant en tot rust komt wanneer je bij die persoon bent. Het zit biologisch in ons geprogrammeerd dat we ons willen hechten, we hebben andere mensen nodig.
In een samengesteld gezin is het vaak een ongelooflijke evenwichtsoefening om al die nieuwe en oude hechtingen naast elkaar te laten bestaan. Je hebt een nieuwe relatie waarbij de hechting misschien nog pril is, en daarnaast heb je de relatie met je tieners, waarbij de hechting normaal gezien wel stevig is maar een schok gekregen heeft door de scheiding.
Heel wat ouders zijn daar bezorgd over en missen hun kroost wanneer die bij de ex-partner zijn. Wanneer die tieners na een week weer toekomen, krijgen ze alle warmte, liefde en aandacht. Met als gevolg dat de nieuwe partner, de outsider, zich wat in de steek gelaten voelt: “Die tieners vallen hier binnen en gunnen mij zelfs geen blik. Jij reageert daar niet eens op, is onze relatie wel belangrijk voor jou?” Voor de insider-ouder kan zo’n situatie heel verscheurend zijn, die heeft echt het gevoel tussen twee vuren te zitten.
Het komt er voor dat koppel op aan om elkaar wat gerust te stellen. Dat hoeft niet met grote woorden of gebaren, een beetje erkenning door een klein signaal kan soms al genoeg zijn. Wanneer je van je partner een knipoog krijgt op het moment dat zijn of haar tieners enorm veel aandacht vragen, heb je het gevoel van: “Oké, ik word erkend. Mijn lief snapt dat dit niet makkelijk is voor mij.” Je kan achteroverleunen en gunt die tieners dat moment met hun vader of moeder ten volle. Zo’n signaal van verbinding helpt om rust te vinden en die relatie een plek te geven. Daardoor kan je zelf ook makkelijker contact maken met de tieners van je partner.’
LEES OOK > Tijd met twee, ook in een nieuw samengesteld gezin
Valkuilen
Door als relatietherapeut koppels te begeleiden én door haar ervaring als partner, plusmama en mama, heeft Cindy een goed zicht op de valkuilen van samengestelde gezinnen.
‘Eén van de grootste valkuilen is partij kiezen, want daardoor sluit je altijd iemand uit. Soms zeggen ouders tegen hun tieners: “Of je het nu leuk vindt of niet, ik heb een nieuw leven en een nieuwe partner. Deal with it!” Daardoor krijgen die tieners eigenlijk het signaal dat ze met hun gevoelens niet welkom zijn en komt er een verstoring in de relatie met hun vader of moeder.
Het kan ook omgekeerd. Dan geeft een ouder aan de nieuwe partner de boodschap: “Je weet dat ik kinderen heb. Als zij er zijn, geef ik hen alle aandacht. Deal with it!” Met als gevolg dat die relatie evengoed onder druk begint te staan.
Een tweede valkuil is het proberen forceren van de eenheid binnen het samengestelde gezin. Heel begrijpelijk, want als koppel wil je graag een nieuw nestje bouwen waarin iedereen op een harmonische manier samen eet, speelt, op stap gaat en goed overeenkomt. Maar soms zet je daardoor het deksel op de kookpot en kan je te weinig stoom afblazen. Zeker in het begin komt het erop aan om al die relaties naast elkaar te laten bestaan, zonder ze te veel te willen verenigen. Soms is het zelfs beter om niét in één ruimte te zitten.
‘Terwijl jullie ronddobberen op een roze wolk, zit je tiener in een rouwproces’
Ook een teveel aan regeltjes en afspraken kan een valkuil zijn. Ik zie regelmatig koppels die daar echt in verzuipen. Ze bedoelen het natuurlijk goed, ze willen het allemaal wat regelen en denken daar echt over na. Maar naar hun tieners toe geeft het soms een signaal van weinig vertrouwen. Je mag niet vergeten dat je twee culturen samenbrengt en dat één groep misschien het gevoel heeft iets te winnen terwijl de andere het als een verlies aanvoelt. “Yes, we mogen meer gamen dan vroeger!” versus: “Pfff, ik moet hier veel vaker afwassen.”
Bij het uittekenen van de krijtlijnen van je samengesteld gezin is het belangrijk om oog te hebben voor die veranderingen en verlieservaringen: “Ik snap dat je het niet leuk vindt, maar we waren vroeger met drie en nu met zes, dus het is logisch dat je nu wel eens helpt afwassen.”‘
LEES OOK > Relatie tussen plusouder en pluskinderen heeft zijn eigen vorm
Anti-nestdrang
‘Op het vlak van ontwikkeling staan tieners met hun neus naar buiten gekeerd, naar de wereld en naar hun vrienden. Ze zijn klaar om het nest stilaan te verlaten. Een koppel dat een samengesteld gezin gaat vormen, is bezig met het bóuwen van dat nest, met hechten en met verbinden. Dat zijn dus twee bewegingen die haaks op elkaar staan.
Forceer tieners niet. Respecteer dat ze eventjes andere behoeften hebben dan jullie. Zo hebben ze ‘r niet meteen nood aan om te verbinden met een plusouder of een stiefbroer. Als je begrip hebt voor die fase waarin tieners zitten, krijg je later zeker nog de kans om een goeie band met hen op te bouwen.’
Volg de Gezinsbond ook op Facebook, Twitter en Instagram om op de hoogte te blijven van nieuwtjes en activiteiten. Lid worden van de Gezinsbond kan hier.
Gepubliceerd op: 28/04/2022, laatste update op: 02/06/2023