Verwarmen zonder fossiele brandstoffen: hoe doen we dat?

Er zijn drastische maatregelen nodig om de opwarming van de aarde binnen de perken te houden. Dat besef leidde ook in Vlaanderen tot een ommezwaai, onder meer op het vlak van woningverwarming. Het moet duurzamer en milieuvriendelijker. Wat betekent dat concreet voor wie nu (ver)bouwt of binnenkort aan een nieuwe ketel toe is? Hoe kunnen we ons huis verwarmen zonder fossiele brandstoffen? We vroegen het aan Pieter Ledeganck, energiespecialist van de Gezinsbond.

Fossiele brandstoffen zijn een belangrijke oorzaak van de opwarming van de aarde. Bedrijven, transportsector, overheid … iedereen moet omschakelen. Woningverwarming veroorzaakt tien procent van de broeikasuitstoot in Vlaanderen.

De overheid werkte een plan uit om stapsgewijs vervuilende energiebronnen te weren.

Steenkool is met voorsprong de zwaarste vervuiler, gevolgd door stookolie en op de derde plaats gas. In fases moeten ze vervangen worden door properder alternatieven. Wat zijn die fases?

1. Een oude stookolieketel mag je sinds 2022 niet meer vervangen door een nieuwe als er aardgas in de straat ligt. Wie op stookolie verwarmt, bekijkt best op tijd de opties. Als je ketel het hartje winter begeeft, is daar geen tijd voor. De stookolietank moet worden verwijderd en omschakelen naar gas betekent aanpassen van de schouw, condensafvoer plaatsen, gasleiding leggen … Fluvius heeft een noodprocedure om binnen 24 uur een gasleiding tot in de woning te leggen, maar dat is prijzig. Vraag advies, misschien is een warmtepomp ook mogelijk als je muren voldoende geïsoleerd zijn en je ramen voorzien van hoogrendementsglas.
2. Sinds 2023 is een gasaansluiting niet meer toegestaan voor nieuwbouwprojecten of verkavelingen met meer dan 5 wooneenheden. Tot 2025 kunnen kleine projecten wel nog een gasaansluiting aanvragen, maar je betaalt zelf de volledige aansluitkosten.
3. Vanaf 2025 wordt ook voor bestaande woningen een nieuwe gasaansluiting niet meer gesubsidieerd. Je betaalt dan de werkelijke kosten, gemiddeld 1200 tot 1400 euro, in plaats van de huidige 250 euro.
4. In nieuwbouwwoningen is verwarming op lage temperatuur verplicht sinds 2023. ‘Een goede zaak,’ vindt Pieter Ledeganck, ‘dat maakt verwarmen met een warmtepomp op termijn efficiënter. Maar nieuwbouw die voldoet aan de moderne normen voor isolatie en energiebehoefte kan perfect nu al verwarmd worden met een zuiver elektrische warmtepomp. Op termijn zal gas verdwijnen uit woningen. Het heeft geen zin meer daarin nog te investeren.’

LEES OOK > Klimaat en luchtvervuiling: laat de kindnorm dé norm zijn

Hoe proper is elektriciteit?

De elektriciteit wordt in Vlaanderen nog niet uitsluitend duurzaam opgewekt (windmolens, zonneparken …). ‘Jaar na jaar neemt de uitstoot van broeikasgassen per geproduceerde kilowattuur wel af’, zegt Pieter Ledeganck.

‘In 1990 was dat nog 489 g CO2 per kWh, in 2021 is dat gezakt tot 215 g per kWh. Bovendien zorgt een warmtepomp met één kWh elektriciteit voor 2 tot 5 kWh warmte (afhankelijk van het soort warmtepomp). De uitstoot van broeikasgas ligt daardoor 35 tot 74 procent lager dan bij gasverwarming. Let wel: bij klassieke elektrische verwarming is de CO2-uitstoot per kWh nu nog even hoog als bij verwarming op stookolie.’

De ene warmtepomp is de andere niet. Wat zijn de verschillen, en hoe zit het met de prijs?

‘Warmtepompen zijn duurder dan klassieke verwarmingsketels, maar zuiniger met energie. Over de hele levensduur kan een duurder systeem toch goedkoper zijn.’

• Bodemwater warmtepompen zijn het zuinigst, maar kosten ongeveer 20.000 euro voor horizontale en 30.000 euro voor verticale systemen. Dit type kan in de zomer voor passieve koeling zorgen, zonder grote energiekosten. Voor horizontale systemen heb je wel een grote tuin nodig.
• Lucht-water warmtepompen kosten 7000 tot 11.000 euro. Ze halen hun warmte uit de buitenlucht en geven die af via vloerverwarming of grote radiatoren.
• Lucht-lucht warmtepompen (4000 tot 7000 euro) blazen warme lucht de woning in, wat minder comfortgevoel geeft. Ze zijn minder energie-efficiënt en dus duurder in gebruik.
• Voor slecht geïsoleerde huizen kan de hybride warmtepomp met bijverwarming op gas (8000 à 15.000 euro) een tussenoplossing zijn.
• Enkel warm water voor douche of bad? Dat kan met een warmtepompboiler (3000 tot 5000 euro).

LEES OOK > Tien klimaatacties die werken, ook bij jou thuis

Op sommige plaatsen wordt aan een warmtenet gebouwd. Welke rol kunnen die spelen?

‘Warmtenetten leveren warmte via een collectief buizensysteem aan huizen, kantoren of ziekenhuizen. Voor een efficiënt warmtenet moeten de afnemers dicht bij elkaar wonen. De warmte komt van bedrijven, afvalovens of warmtekrachtkoppelingen.

Op termijn kunnen ook centrale warmtepompen of grondboringen warmte produceren voor een hele wijk. Via woningpas.vlaanderen.be kan je kijken of er in de buurt van jouw woning een warmtenet is, of gepland staat voor de toekomst.’

Als je nu of binnenkort aan een nieuwe verwarmingsketel toe bent, wat kies je dan?

‘In de toekomst wordt dat: woon je bij een warmtenet, dan sluit je daarop aan, anders plaats je een warmtepomp of fossielvrij alternatief.
Je kan nu al kijken of je woning geschikt is voor een warmtepomp.

Is je huis nog niet geschikt voor deze verwarmingen op lage temperatuur, dan ben je voorlopig aangewezen op een condenserende verbrandingsketel of een hybride warmtepomp. Weet wel dat het je laatste klassieke ketel zal zijn. Want ook gas verdwijnt als verwarmingsbron.

Je maakt je woning het best zo snel mogelijk warmtepompklaar. Heb je al vloerverwarming? Ideaal. Ga je nog verbouwen, dan weet je wat kiezen. Geen vloerverwarming? Grote radiatoren of lage-temperatuur convectoren kunnen ook. Isoleer je huis zo goed mogelijk. Ook dat zal verplicht worden.’

LEES OOK > De CO2-uitstoot van je verwarming verminderen met een warmtepomp

Is er voldoende (duurzaam opgewekte) elektriciteit voor alsmaar meer warmtepompen en elektrische auto’s?

‘Er zal veel meer elektriciteit nodig zijn dan we nu produceren. België is klein en dichtbevolkt, een deel van onze energie zal altijd uit het buitenland komen. Duurzame energie (zonnepanelen, windmolens, waterkracht, …) moet op termijn het leeuwendeel produceren.

Als er te weinig zon of wind is, zullen gascentrales op korte termijn de tekorten tijdelijk opvangen. Op langere termijn is de opslag van energie een belangrijke uitdaging. Maar het moet lukken.

We zullen het verbruik meer moeten afstemmen op de momenten dat het aanbod groot is. We doen dat nu al voor een stuk met het verbruik in de daluren. Voor sommige bedrijven is dat eenvoudig, voor gezinnen is dat maar deels mogelijk. De overheid moet betaalbare energie voor alle gezinnen garanderen.’

Kunnen we met de regels die nu voorliggen de doelstellingen halen?

‘De Europese klimaatdoelstellingen stellen 55 procent reductie van broeikasgassen voorop tegen 2030. België moet een vermindering van 47 procent halen tegen die datum. Het nieuwe Vlaamse Energie- en klimaatplan legt de lat op 40 procent. Omdat we willen dat gezinnen en kinderen ook in de toekomst in een leefbare wereld leven, vragen we onze regeringen om de maatregelen te nemen die nodig zijn om de Europese doelstellingen te halen.’

En de portemonnee van gezinnen? Het klimaat gaat ons ter harte en we steunen maatregelen die dat doel dienen. Maar de financiële impact op gezinnen is ook onze zorg. We pleiten dan ook voor een prefinancieringssyteem, waarvan de afbetaling afgestemd is op de financiële draagkracht van het gezin. Zodat elk gezin kan genieten van een energiezuinige, gezonde woning.

‘De hoge elektriciteitsprijzen blijven een struikelblok’, zegt Pieter Ledeganck. ‘We dringen aan op lagere prijzen zodat warmtepompen een – ook financieel – interessante keuze worden en daardoor vanzelfsprekend bij (ver)nieuwbouw. We vragen ook extra ondersteuning voor gezinnen met een laag inkomen.

De Gezinsbond pleit ervoor om een basishoeveelheid energie vrij te stellen van toeslagen, en ze enkel aan te rekenen op comfort- en luxeverbruik. Maak de goede keuzes haalbaar en betaalbaar voor elk gezin.’

LEES OOK > Drie generaties schrijven het ABC van het klimaat: ‘De klimaatcrisis is nog altijd pure realiteit’

Dit artikel verscheen in januari 2022 in De Bond, het ledenblad van de Gezinsbond. De Bond kan ook bij jou (gratis!) in de bus vallen. Het enige wat je hoeft te doen, is lid worden. Nieuwtjes en activiteiten van de Gezinsbond meevolgen kan ook via Facebook, Twitter en Instagram.